نمایش مبدأ برای گیاه

{{تغییرمسیر|گیاهان|روستایی با این نام|گیاهان (قلعه گنج)}}
{{تمیزکاری}}
{{متخصص}}
{{Taxobox
| color = lightgreen
| name = گیاهان
| fossil_range ={{سخ}}[[کامبرین]] تاکنون {{Fossil range|۵۲۰|۰}}
| image = Diversity of plants image version 5.png
https://doi.org/10.22037/afb.v11i1.44605
| image_width = 250px
| image_caption =
| domain = [[یوکاریوت]]
| unranked_regnum = [[باستان‌گیاهیان]]
| regnum = '''گیاهان'''
| regnum_authority = [[ارنست هکل]] ۱۸۶۶<ref>{{cite book |author= Haeckel G |year= 1866 |title= Generale Morphologie der Organismen |publisher= Verlag von Georg Reimer |location= Berlin |pages= vol.1: i–xxxii, 1–574, pls I–II; vol. 2: i–clx, 1–462, pls I–VIII}}</ref>{{Verify source|date=September 2013}}
| subdivision_ranks = زیربخش‌ها
| subdivision =
'''[[جلبک سبز]]'''
* [[سبزتباران]]
* [[سنگ‌خزه‌تباران]]
'''[[رویان‌داران]] (embryophytes)'''
* '''[[خزه‌تباران]] (bryophytes)'''
** [[جگرواشان]]
** [[شاخ واش]]
** [[خزه]]
** [[انقراض|†]][[Horneophytopsida]]
* '''[[آوندداران]] (tracheophytes)'''
** [[انقراض|†]][[Rhyniophyta]]
** [[انقراض|†]][[Zosterophyllophyta]]
** [[پنجه‌گرگ‌تباران]]
** [[انقراض|†]][[Trimerophytophyta]]
** [[سرخس (گیاه)|سرخس]]
** [[انقراض|†]][[Progymnospermophyta]]
* '''[[پیدازادان]] (spermatophytes)'''
** [[انقراض|†]][[دانه‌سرخس‌تباران]]
** [[مخروطیان]]
** [[سرخس نخلی]]
** [[کهن‌دارسانان]]
** [[گنتوم‌تباران]]
** [[گیاهان گلدار]]
[[انقراض|†]]'''[[Nematophytes]]'''
| synonyms=*Chloroplastida <small>Adl et al. , 2005 </small>
* Viridiplantae <small>Cavalier-Smith 1981</small>
* Chlorobionta <small>Jeffrey 1982, emend. Bremer 1985, emend. Lewis and McCourt 2004</small>
* Chlorobiota <small>Kendrick and Crane 1997</small>
}}

'''گیاهان''' (به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]: Plants) گروه بزرگی از [[جاندار|جانداران]] مانند [[درختان]]، [[علف]]‌ها، [[سرخس‌ها]] [[خزه]]‌ها، [[کاکتوس]] و [[ساکولنت]]‌ها هستند. گیاهان، [[جانداران چندسلولی|جاندارانی چندسلولی]] از [[یوکاریوت]]‌ها بوده و عموماً قادر به [[فتوسنتز]] هستند. در تعاریف قدیمی، [[قارچ]]‌ها و تمامی [[جلبک]]‌ها در گروه گیاهان طبقه‌بندی می‌شدند اما بر اساس تعریف جدید، قارچ‌ها، [[جلبک قرمز|جلبک‌های قرمز]]، [[جلبک قهوه‌ای|جلبک‌های قهوه‌ای]] و [[پروکاریوت]]‌ها از جمله [[باکتری]]‌ها و [[آرکی‌ها]]، گیاه نیستند. طبق یک تعریف جدید، گیاهان به‌طور کلی شامل [[گیاهان گلدار|گیاهان گل‌دار]]، [[مخروطیان]]، [[بازدانگان]]، [[سرخس (گیاه)|سرخس‌ها]]، [[شاخ‌واش]]‌ها، [[جگرواشان]]، [[خزه]]‌ها و [[جلبک سبز|جلبک‌های سبز]] هستند.<ref name="behrenfeld">{{cite journal|last=Field|first=C.B.|author2=Behrenfeld, M.J.|author3=Randerson, J.T.|author4=Falkowski, P.|year=1998|title=Primary production of the biosphere: Integrating terrestrial and oceanic components|url=http://www.escholarship.org/uc/item/9gm7074q|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=281|issue=5374|pages=237–240|bibcode=1998Sci...281..237F|doi=10.1126/science.281.5374.237|pmid=9657713|archive-url=https://web.archive.org/web/20180925215921/https://escholarship.org/uc/item/9gm7074q|archive-date=25 September 2018|access-date=10 September 2018|url-status=live}}</ref>

[[سبزگیاهان|گیاهان سبز]]، بیشتر انرژی مورد نیاز خود را از طریق انجام [[فتوسنتز]] در [[کلروپلاست]] خود به‌دست می‌آورند، این گیاهان دارای [[سبزینه|کلروفیل]] A و B هستند. این گیاهان، بخش مهمی از [[اکسیژن]] مولکولی موجود در [[اتمسفر]] را تولید می‌کنند.<ref name="behrenfeld"/> بعضی گیاهان، نمی‌توانند انرژی مورد نیاز خود را به‌طور کامل، از فتوسنتز به‌دست آورند و نوعی [[انگل]] هستند. [[گیاه انگل|گیاهان انگل]] همچنان دارای [[میوه]]، [[دانه]] و [[گل]] هستند اما [[ریشه]]‌های آن‌ها تغییر شکل پیدا کرده و روی سایر گیاهان، به‌صورت انگل زندگی می‌کنند. گیاهان، دارای [[تولیدمثل جنسی]] و [[تناوب نسل]] هستند و [[تولیدمثل غیرجنسی]] نیز در آن‌ها معمول است.<ref name="IUCNdata2">{{cite web|title=Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010)|publisher=International Union for Conservation of Nature|date=11 March 2010|url=http://www.iucnredlist.org/documents/summarystatistics/2010_1RL_Stats_Table_1.pdf|access-date=27 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110721034312/http://www.iucnredlist.org/documents/summarystatistics/2010_1RL_Stats_Table_1.pdf|archive-date=21 July 2011|url-status=live}}</ref>

تعداد مجموع [[گونه (زیست‌شناسی)|گونه‌های]] گیاهی، حدود ۴۲۰۰۰۰ گونه تخمین زده می‌شود که اکثر آن‌ها از [[پیدازادان]] هستند و طی چرخه زندگی خود، تولید [[دانه]] می‌کنند. گیاهان عموماً فاقد اندام‌های حسی یا حرکت ارادی هستند.<ref name="IUCNdata">{{cite web|title=Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010)|publisher=International Union for Conservation of Nature|date=11 March 2010|url=http://www.iucnredlist.org/documents/summarystatistics/2010_1RL_Stats_Table_1.pdf|access-date=27 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110721034312/http://www.iucnredlist.org/documents/summarystatistics/2010_1RL_Stats_Table_1.pdf|archive-date=21 July 2011|url-status=live}}</ref> گیاهان از مهم‌ترین ارکان [[زندگی|حیات]] روی کره زمین هستند. انسان از بخش‌های مختلف گیاهان جهت [[تغذیه]]، تولید [[داروهای گیاهی]] و تولید مواد مختلف مانند [[کاغذ]] و [[مصالح ساختمانی]] استفاده می‌کند. علم مطالعهٔ گیاهان، [[گیاه‌شناسی]] نام دارد.<ref>{{یادکرد وب|url=http://www.articles.ir/article1515.aspx|title=سایت مقالات علمی ایران. بازدید ۸ آبان ۱۳۸۸|accessdate=۳۰ اکتبر ۲۰۰۹|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080502011459/http://articles.ir/article1515.aspx|archivedate=۲ مه ۲۰۰۸|dead-url=yes}}</ref>

== دسته‌بندی ==
ممکن است گیاهان بر مبنای الگوهای رشد فصلی‌شان مرتب شوند. البته گیاهان ساده مثل جلبک‌ها دوران زندگی کوتاهی دارند و اصطلاحات زیر در مورد آن‌ها به‌کار نمی‌رود اما جمعیت جلبک‌ها عموماً فصلی هستند.

[[گیاه یک‌ساله|گیاهان یک‌ساله]]: زندگی و تولید مثل در یک فصل رشد و نمو.<ref>{{Cite journal|last=Nakano|first=Michelle|date=2020-02-13|title=Classify Plants by Life Cycle|url=https://kpu.pressbooks.pub/plant-identification/chapter/plant-life-cycles/|language=en-ca}}</ref>

[[گیاه دوساله|گیاهان دوساله]]: زندگی در دو فصل رشد و نمو که تولیدمثل معمولاً در سال دوم اتفاق می‌افتد.

[[گیاه چندساله|گیاهان چندساله]]: زندگی در سال‌های رشد و نمو طولانی؛ ادامه به تولیدمثل در یک مرحله، گیاهان آوندی یا غیر چوبی هستند یا چوبی. [[گیاه چوبی|گیاهان چوبی]] ممکن است [[درخت|درختانی]] باشند با یک یا چند [[تنه (گیاه‌شناسی)|تنه]] و [[شاخه]] یا [[درختچه|درختچه‌هایی]] باشند بدون تنه، با شاخه‌هایی که نزدیک سطح زمین قرار دارند.

گیاهان دریایی انواعی از گیاهان است که در درون آب رشد کرده است و نیاز به آبیاری ندارند. گیاهان دریایی برای تأمین اکسیژن موجودات دریایی و برای تأمین غذای موجودات دریایی گیاه خوار استفاده می‌شود. همچنین گیاهان دریایی برای پوشش و پنهان کردن حیوانات دریایی کوچک و در امان ماندن از گزند شکارچیان دریایی استفاده می‌شود.

همچنین ممکن است گیاهان بر اساس کاربردشان برای انسان طبقه‌بندی شوند. گیاهان غذایی شامل [[میوه]]<nowiki/>‌ها، سبزیجات، [[گیاهان دارویی]] و [[ادویه]]<nowiki/>‌ها هستند.

== فیزیولوژی ==
=== سلول گیاهی ===
[[پرونده:Plant_cell_structure-en.svg|بندانگشتی|ساختار [[سلول گیاهی]]]]
سلول‌های گیاهی دارای ویژگی‌های متمایزی هستند که سایر سلول‌های یوکاریوتی (مانند سلول‌های جانوران) فاقد آن هستند. این ویژگی‌ها شامل [[واکوئل]] مرکزی بزرگ، [[کلروپلاست]]‌ها و [[دیواره سلول|دیوارهٔ سلولی]] انعطاف‌پذیر قوی است که بیرون از [[غشای سلولی]] قرار دارد. کلروپلاست‌ها حاصل [[همزیست‌زایی]] یک سلول غیر فتوسنتزی و [[سیانوباکتر|سیانوباکتری‌های]] فتوسنتزی هستند. دیوارهٔ سلولی که بیشتر از [[سلولز]] ساخته شده است به سلول‌های گیاه اجازه می‌دهد تا بدون ترکیدن [[آماسیدگی|با آب متورم شوند]]. واکوئل اجازه می‌دهد تا اندازهٔ سلول تغییر کند، درحالی‌که مقدار [[سیتوپلاسم]] ثابت می‌ماند.<ref>{{Cite web|title=Plant Cells, Chloroplasts, and Cell Walls|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/plant-cells-chloroplasts-and-cell-walls-14053956/|website=Scitable by Nature Education|accessdate=7 March 2023}}</ref>

=== ساختار ===
[[پرونده:Plant_Anatomy.svg|بندانگشتی]]
بیشتر گیاهان [[جانداران چندسلولی|چندسلولی]] هستند. سلول‌های گیاهی به انواع سلول‌های متعدد [[تمایز سلولی|تمایز می‌یابند]] و بافت‌هایی مانند [[بافت آوندی]] با آوند [[بافت چوبی|چوبی]] و [[بافت آبکش|آبکش]] مخصوص رگبرگ‌ها و [[ساقه]]‌های برگ و اندام‌هایی با عملکردهای مختلف فیزیولوژیکی مانند [[ریشه]] برای جذب آب و مواد معدنی، ساقه برای حمایت و انتقال آب و مولکول‌های سنتزشده تشکیل می‌دهند. [[برگ]]‌ها برای فتوسنتز و [[گل]]‌ها برای تولیدمثل تمایز یافته‌اند.<ref>{{Cite web|last=Farabee|first=M. C.|title=Plants and their Structure|url=http://www.emc.maricopa.edu/faculty/farabee/biobk/BioBookPLANTANAT.html|publisher=Maricopa Community Colleges|accessdate=7 March 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061022174416/http://www.emc.maricopa.edu/faculty/farabee/biobk/BioBookPLANTANAT.html|archivedate=22 October 2006}}</ref>

=== فتوسنتز ===
گیاهان فتوسنتز می‌کنند و مولکول‌های غذا ([[شکر|قند]]) را با استفاده از انرژی به‌دست آمده از [[نور]] تولید می‌کنند. سلول‌های گیاهی حاوی رنگدانه‌های سبز رنگی به‌نام [[سبزینه|کلروفیل]] در کلروپلاست‌های خود هستند که برای جذب انرژی نور استفاده می‌شوند. معادلهٔ شیمیایی انتها به انتها برای فتوسنتز عبارت‌است از:<ref>{{Cite web|last=Newton|first=John|title=What Is the Photosynthesis Equation?|url=https://sciencing.com/photosynthesis-equation-6962557.html|website=Sciencing|accessdate=7 March 2023}}</ref>

<chem>6CO2{} + 6H2O{} ->[\text{light}] C6H12O6{} + 6O2{}</chem>

فتوسنتز باعث می‌شود که گیاهان [[اکسیژن]] را در جو آزاد کنند. گیاهان سبز بخش قابل توجهی از اکسیژن مولکولی جهان را در کنار جلبک‌های فتوسنتزی و سیانوباکتری‌ها فراهم می‌کنند.<ref>{{Cite journal|last=Reinhard|first=Christopher T.|last2=Planavsky|first2=Noah J.|last3=Olson|first3=Stephanie L.|last4=Lyons|first4=Timothy W.|last5=Erwin|first5=Douglas H.|date=2016-08-09|title=Earth's oxygen cycle and the evolution of animal life|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27457943/|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=113|issue=32|pages=8933–8938|doi=10.1073/pnas.1521544113|issn=1091-6490|pmc=4987840|pmid=27457943}}</ref><ref name="behrenfeld2">{{Cite journal|last=Field|first=C. B.|last2=Behrenfeld|first2=M. J.|last3=Randerson|first3=J. T.|last4=Falkowski, P.|year=1998|title=Primary production of the biosphere: Integrating terrestrial and oceanic components|url=https://www.escholarship.org/uc/item/9gm7074q|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=281|issue=5374|pages=237–240|bibcode=1998Sci...281..237F|doi=10.1126/science.281.5374.237|pmid=9657713|archive-url=https://web.archive.org/web/20180925215921/https://escholarship.org/uc/item/9gm7074q|archive-date=25 September 2018|access-date=10 September 2018}}</ref><ref name="Tivy 20142">{{cite book|last=Tivy|first=Joy|title=Biogeography: A Study of Plants in the Ecosphere|date=2014|isbn=978-1-317-89723-1|oclc=1108871710|pages=31, 108–110|publisher=Routledge}}</ref>

برخی گیاهان، سبک زندگی انگلی را اتخاذ کرده‌اند که ممکن است [[ژن]]<nowiki/>‌های دخیل در فتوسنتز و تولید کلروفیل را از دست داده باشند.<ref name="Qu-etal-2019">{{Cite journal|last=Qu|first=Xiao-Jian|last2=Fan|first2=Shou-Jin|last3=Wicke|first3=Susann|last4=Yi|first4=Ting-Shuang|date=2019|title=Plastome reduction in the only parasitic gymnosperm ''Parasitaxus'' is due to losses of photosynthesis but not housekeeping genes and apparently involves the secondary gain of a large inverted repeat|journal=Genome Biology and Evolution|volume=11|issue=10|pages=2789–2796|doi=10.1093/gbe/evz187|pmc=6786476|pmid=31504501}}</ref>

=== رشد و ترمیم ===
رشد با تعامل [[ژنوم]] گیاه با محیط فیزیکی و زیستی آن تعیین می‌شود.<ref name="Baucom Heath Chambers 2020 pp. 175–178">{{Cite journal|last=Baucom|first=Regina S.|last2=Heath|first2=Katy D.|last3=Chambers|first3=Sally M.|year=2020|title=Plant–environment interactions from the lens of plant stress, reproduction, and mutualisms|journal=[[American Journal of Botany]]|publisher=Wiley|volume=107|issue=2|pages=175–178|doi=10.1002/ajb2.1437|pmc=7186814|pmid=32060910}}</ref> عوامل محیطی فیزیکی یا غیرزیستی شامل [[دما]]، [[آب]]، نور، [[کربن دی‌اکسید]] و [[مواد مغذی]] موجود در [[خاک]] است.<ref>{{Cite web|title=Abiotic Factors|url=https://education.nationalgeographic.org/resource/resource-library-abiotic-factor/|publisher=National Geographic|accessdate=7 March 2023}}</ref> برخی عوامل زیستی که بر رشد گیاه تأثیر می‌گذارند عبارت‌اند از تراکم گیاهان، [[چرا]]، [[باکتری]]‌ها و قارچ‌های همزیست مفید و هجوم [[آفت (ارگانیسم)|آفاتی]] مانند [[حشره|حشرات]] یا [[بیماری‌شناسی گیاهی|بیماری‌های گیاهی]].<ref name="Bareja 2022">{{Cite web|last=Bareja|first=Ben|title=Biotic Factors and Their Interaction With Plants|url=https://www.cropsreview.com/biotic-factors/|website=Crops Review|accessdate=7 March 2023|date=10 April 2022}}</ref>

یخ‌زدگی و کم‌آبی می‌تواند به گیاهان آسیب برساند یا آن‌ها را از بین ببرد. برخی از گیاهان دارای [[Antifreeze protein|پروتئین‌های ضدیخ‌زدگی]]، [[پروتئین گرماشوک|پروتئین‌های شوک حرارتی]] و قند در سیتوپلاسم خود هستند که آن‌ها را قادر می‌سازد تا در برابر این تنش‌ها [[مقاومت (گیاهان)|مقاومت کنند]].<ref>{{Cite journal|last=Ambroise|first=Valentin|last2=Legay|first2=Sylvain|last3=Guerriero|first3=Gea|last4=Hausman|first4=Jean-Francois|last5=Cuypers|first5=Ann|last6=Sergeant|first6=Kjell|date=2020-01-01|title=The Roots of Plant Frost Hardiness and Tolerance|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31626277/|journal=Plant & Cell Physiology|volume=61|issue=1|pages=3–20|doi=10.1093/pcp/pcz196|issn=1471-9053|pmc=6977023|pmid=31626277}}</ref> گیاهان به‌طور مداوم در معرض طیف وسیعی از تنش‌های فیزیکی و زیستی هستند که باعث [[آسیب دی‌ان‌ای]] می‌شود، اما آن‌ها می‌توانند بسیاری از این آسیب‌ها را تحمل کرده و ترمیم کنند.<ref name="pmid 18707020">{{Cite journal|last=Roldán-Arjona, T.|last2=Ariza, R. R.|year=2009|title=Repair and tolerance of oxidative DNA damage in plants|url=https://zenodo.org/record/897726|journal=[[Mutation Research (journal)|Mutation Research]]|volume=681|issue=2–3|pages=169–179|doi=10.1016/j.mrrev.2008.07.003|pmid=18707020|archive-url=https://web.archive.org/web/20170923050705/https://zenodo.org/record/897726|archive-date=23 September 2017|access-date=22 September 2017}}</ref>

=== مقاومت در برابر بیماری‌ها ===
گیاهان از گیرنده‌های تشخیص الگو برای شناسایی [[بیماری‌زا|پاتوژن‌هایی]] مانند باکتری‌هایی که باعث بیماری‌های گیاهی می‌شوند استفاده می‌کنند. این تشخیص باعث ایجاد یک واکنش محافظتی می‌شود. چنین گیرنده‌هایی نخستین بار در [[برنج]]<ref>{{Cite journal|last=Song|first=W. Y.|last2=Wang|first2=G. L.|last3=Chen|first3=L. L.|last4=Kim|first4=H. S.|last5=Pi|first5=L. Y.|last6=Holsten|first6=T.|last7=Gardner|first7=J.|last8=Wang|first8=B.|last9=Zhai|first9=W. X.|date=1995-12-15|title=A receptor kinase-like protein encoded by the rice disease resistance gene, Xa21|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8525370/|journal=Science (New York, N.Y.)|volume=270|issue=5243|pages=1804–1806|doi=10.1126/science.270.5243.1804|issn=0036-8075|pmid=8525370}}</ref> و در ''[[رشادی گوش‌موشی]]'' شناسایی شد.<ref>{{Cite journal|last=Gómez-Gómez|first=L.|last2=Boller|first2=T.|date=Spring 2000|title=FLS2: an LRR receptor-like kinase involved in the perception of the bacterial elicitor flagellin in Arabidopsis|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10911994/|journal=Molecular Cell|volume=5|issue=6|pages=1003–1011|doi=10.1016/s1097-2765(00)80265-8|issn=1097-2765|pmid=10911994}}</ref>

=== تولیدمثل ===
گیاهان برای تولید نسل، به‌صورت [[ساختار زایشی گیاه|جنسی]]، از طریق [[گامت]]‌ها، یا به‌طور [[تولیدمثل غیرجنسی|غیرجنسی]]، که شامل رشد معمولی است، تولیدمثل می‌کنند. بسیاری از گیاهان از هر دو مکانیسم استفاده می‌کنند.<ref>{{Cite journal|last=Yang|first=Yun Young|last2=Kim|first2=Jae Geun|date=2016-11-24|title=The optimal balance between sexual and asexual reproduction in variable environments: a systematic review|url=https://doi.org/10.1186/s41610-016-0013-0|journal=Journal of Ecology and Environment|volume=40|issue=1|pages=12|doi=10.1186/s41610-016-0013-0|issn=2288-1220}}</ref>

==== جنسی ====
[[پرونده:Alternation_of_generations_simpler.svg|بندانگشتی|[[تناوب نسل]]‌ها بین گامتوفیت [[پلوئیدی|هاپلوئید]] (n) (بالا) و [[پلوئیدی|دیپلوئید]] (2n) اسپوروفیت (پایین)، در همهٔ انواع گیاهان]]
هنگام تولیدمثل جنسی، گیاهان دارای چرخهٔ زندگی پیچیده‌ای هستند که شامل [[تناوب نسل]] است. یک نسل، [[اسپوروفیت]]، که [[پلوئیدی|دیپلوئید]] است (با ۲ مجموعه [[کروموزوم]])، نسل بعدی، [[گامتوفیت]] را که [[پلوئیدی|هاپلوئید]] است (با یک مجموعه کروموزوم) ایجاد می‌کند. برخی از گیاهان نیز از طریق [[هاگ]] به‌صورت غیرجنسی تولیدمثل می‌کنند. در برخی از گیاهان غیر گل‌دار مانند خزه‌ها، گامتوفیت جنسی بیشتر گیاه مرئی را تشکیل می‌دهد.<ref>{{Cite web|title=How Do Plants With Spores Reproduce?|url=https://sciencing.com/plants-spores-reproduce-4568855.html|website=Sciencing|accessdate=7 March 2023}}</ref> در گیاهان دانه‌ای ([[بازدانگان]] و گیاهان گل‌دار)، اسپوروفیت بیشتر گیاه مرئی را تشکیل می‌دهد و گامتوفیت بسیار کوچک است. گیاهان گل‌دار با استفاده از گل‌هایی که شامل قسمت‌های نر و ماده هستند تولیدمثل می‌کنند: این گل‌ها ممکن است در یک گل (هرمافرودیت)، روی [[تک‌پایه جنسی|گل‌های مختلف یک گیاه]] یا [[دوپایه جنسی|روی گیاهان مختلف]] باشند. [[گرده]] گامت‌های نر تولید می‌کند که وارد [[تخمک (گیاهی)|تخمک]] می‌شوند تا سلول تخم گامتوفیت ماده را بارور کنند. لقاح در [[مادگی]] یا [[تخمدان (گیاهی)|تخمدان‌ها]] صورت می‌گیرد که به [[میوه|میوه‌هایی]] تبدیل می‌شوند که حاوی [[بذر|دانه]] هستند. میوه‌ها ممکن است به‌طور کامل پراکنده شوند یا ممکن است شکافته شوند و [[دانه‌پراکنی|دانه‌ها به‌صورت جداگانه پراکنده شوند]].<ref>{{Cite journal|last=Barrett|first=S. C. H.|year=2002|title=The evolution of plant sexual diversity|url=http://labs.eeb.utoronto.ca/barrett/pdf/schb_189.pdf|journal=Nature Reviews Genetics|volume=3|issue=4|pages=274–284|doi=10.1038/nrg776|pmid=11967552|archive-url=https://web.archive.org/web/20130527102011/http://labs.eeb.utoronto.ca/barrett/pdf/schb_189.pdf|archive-date=27 May 2013|access-date=7 March 2023}}</ref>

==== غیرجنسی ====
[[پرونده:RowOfPlants.JPG|بندانگشتی|پخش شدن گیاه ''[[Ficinia spiralis]]'' [[تولیدمثل غیرجنسی|به‌طور غیرجنسی]] با [[دستک]]<nowiki/>‌ها در شن.]]
گیاهان به‌صورت غیرجنسی با رشد طیف گسترده‌ای از ساختارها که می‌توانند به گیاهانی جدید تبدیل شوند، تولیدمثل می‌کنند. در ساده‌ترین حالت، گیاهانی مانند خزه یا [[جگرواشان]] را می‌توان به تکه‌هایی تقسیم کرد که هر کدام دوباره به گیاهان کامل تبدیل می‌شوند. تکثیر گیاهان گل‌دار با [[قلمه]] نیز فرآیندی مشابه است. ساختارهایی مانند [[دستک]]‌ها (ساقه‌های رونده) گیاهان را قادر می‌سازند تا برای پوشش یک منطقه رشد کنند و یک کلونی را تشکیل دهند. بسیاری از گیاهان ساختارهای ذخیره‌سازی غذا مانند [[تجه|تنجه‌ها]] یا [[پیاز (گیاه)|پیازها]] را رشد می‌دهند که هر کدام ممکن است به گیاهی تازه تبدیل شوند.<ref>{{Cite web|title=Asexual reproduction in plants|url=https://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/zs4tyrd/revision/3|website=BBC Bitesize|accessdate=7 March 2023}}</ref>

برخی از گیاهان غیر گل‌دار، مانند بسیاری از جگرواش‌ها، خزه‌ها و برخی از [[پنجه‌گرگ‌ویسان]]، همراه با چند گیاه گل‌دار، توده‌های کوچکی از سلول‌ها به‌نام [[Gemma (botany)|ژما]] را رشد می‌دهند که می‌توانند جدا شوند و رشد کنند.<ref name="Kato Yasui Ishizaki 2020 pp. 459–465">{{Cite journal|last=Kato|first=Hirotaka|last2=Yasui|first2=Yukiko|last3=Ishizaki|first3=Kimitsune|date=19 June 2020|title=Gemma cup and gemma development in Marchantia polymorpha|journal=[[New Phytologist]]|volume=228|issue=2|pages=459–465|doi=10.1111/nph.16655|pmid=32390245|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Moody|first=A.|last2=Diggle|first2=P. K.|last3=Steingraeber|first3=D. A.|date=Fall 1999|title=Developmental analysis of the evolutionary origin of vegetative propagules in Mimulus gemmiparus (Scrophulariaceae)|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10562243/|journal=American Journal of Botany|volume=86|issue=11|pages=1512–1522|issn=0002-9122|pmid=10562243}}</ref>

=== ژنومیک ===
گیاهان دارای برخی از بزرگ‌ترین [[ژنوم]]<nowiki/>‌ها در میان همهٔ [[جاندار|جانداران]] هستند.<ref>{{Cite journal|last=Michael|first=Todd P.|last2=Jackson|first2=Scott|date=1 July 2013|title=The First 50 Plant Genomes|journal=[[The Plant Genome]]|volume=6|issue=2|pages=0|doi=10.3835/plantgenome2013.03.0001in|doi-access=free}}</ref> بزرگ‌ترین ژنوم گیاهی (از نظر تعداد ژن) ژنوم [[گندم]] (''Triticum aestivum'') است که پیش‌بینی می‌شود ۹۴۰۰۰ ژن<ref>{{Cite journal|last=Brenchley|first=Rachel|last2=Spannagl|first2=Manuel|last3=Pfeifer|first3=Matthias|last4=Barker|first4=Gary L. A.|last5=D'Amore|first5=Rosalinda|last6=Allen|first6=Alexandra M.|last7=McKenzie|first7=Neil|last8=Kramer|first8=Melissa|last9=Kerhornou|first9=Arnaud|date=2012-11-29|title=Analysis of the bread wheat genome using whole-genome shotgun sequencing|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23192148/|journal=Nature|volume=491|issue=7426|pages=705–710|doi=10.1038/nature11650|issn=1476-4687|pmc=3510651|pmid=23192148}}</ref> و در نتیجه تقریباً ۵ برابر [[ژنوم انسان]] را رمزگذاری کند. نخستین ژنوم گیاهی که [[توالی‌یابی دی‌ان‌ای|توالی‌یابی]] شد، ژنوم ''[[رشادی گوش‌موشی]]'' بود که حدود ۲۵۵۰۰ ژن را رمزگذاری می‌کند.<ref>{{Cite journal|last=Arabidopsis Genome Initiative|date=14 December 2000|title=Analysis of the genome sequence of the flowering plant Arabidopsis thaliana|journal=Nature|volume=408|issue=6814|pages=796–815|bibcode=2000Natur.408..796T|doi=10.1038/35048692|pmid=11130711|doi-access=free}}</ref> از نظر توالی DNA محض، کوچک‌ترین ژنوم منتشر شده مربوط به یک [[گیاهان گوشت‌خوار|گیاه گوشت‌خوار]] (''[[Utricularia gibba]])'' با ۸۲ میلیون باز است (۲۸۵۰۰ ژن را رمزگذاری می‌کند)<ref>{{Cite journal|last=Ibarra-Laclette|first=Enrique|last2=Lyons|first2=Eric|last3=Hernández-Guzmán|first3=Gustavo|last4=Pérez-Torres|first4=Claudia Anahí|last5=Carretero-Paulet|first5=Lorenzo|last6=Chang|first6=Tien-Hao|last7=Lan|first7=Tianying|last8=Welch|first8=Andreanna J.|last9=Juárez|first9=María Jazmín Abraham|date=2013-06-06|title=Architecture and evolution of a minute plant genome|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23665961/|journal=Nature|volume=498|issue=7452|pages=94–98|doi=10.1038/nature12132|issn=1476-4687|pmc=4972453|pmid=23665961}}</ref> و بزرگ‌ترین توالی مربوط به [[نوئل نروژی|صنوبر نروژی]] (''Picea abies'')، با ۱۹٫۶ گیگاباز است. (حدود ۲۸۳۰۰ ژن را رمزگذاری می‌کند).<ref>{{Cite journal|last=Nystedt|first=Björn|last2=Street|first2=Nathaniel R.|last3=Wetterbom|first3=Anna|last4=Zuccolo|first4=Andrea|last5=Lin|first5=Yao-Cheng|last6=Scofield|first6=Douglas G.|last7=Vezzi|first7=Francesco|last8=Delhomme|first8=Nicolas|last9=Giacomello|first9=Stefania|date=2013-05-30|title=The Norway spruce genome sequence and conifer genome evolution|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23698360/|journal=Nature|volume=497|issue=7451|pages=579–584|doi=10.1038/nature12211|issn=1476-4687|pmid=23698360}}</ref>

== تنوع ==
{{دسته‌های گیاهان}}

== پیدایش و پیشینه ==
{{نوشتار اصلی|تاریخ فرگشتی گیاهان}}
تاریخ گیاهان زمین مشابه [[مهره‌داران]] آن است، با مجموعه‌ای از [[انقراض]]‌ها و جانشینی‌ها و پیدایش تصادفی اشکال تازه برای سازگاری با محیط. در دورهٔ [[دوونین|دِوُنیَن]]، زمانی که جنگل‌های اولیه پدید آمدند، ابتدا مجموعهٔ گیاهان [[دم‌اسبی (گیاه)|دم‌اسبی]]، [[پنجه‌گرگی‌ها]] و [[سرخس‌ها]] گسترش یافتند و [[گیاگان]] (فلورای) غالب زمین را به‌وجود آوردند. این گیاهان به‌وسیلهٔ [[هاگ]] تولیدمثل می‌کردند و آب و هوای مرطوب را ترجیح می‌دادند.<ref>والنتین، جیمز: تکامل گیاهان و جانوران پرسلولی، مترجم: وحید موحد. در: مجله «هدهد». دی ۱۳۶۰ - شماره ۲۸. (از صفحه ۷۰۰ تا ۷۱۶). در مالکیت عمومی.</ref>

انرژی لازم برای نگهداری جانوران دریایی اولیه باید نخست توسط زیستمندان [[فتوسنتز]]کننده تأمین شده باشد، و هنوز هم عمدتاً توسط این زیستمندان تأمین می‌گردد، ولی زمانی در اواخر دوران [[پرکامبرین]] جلبک‌های دریایی پرسلولی [[فرگشت]] یافتند. در مورد گوناگونی یا فراوانی این گیاهان اطلاعات چندانی در دست نیست؛ آن‌ها قاعدتاً به اجتماعات [[بی‌مهرگان]] تنها زیستمندان کوچکی اضافه کرده‌اند و ممکن است مستقیماً توسط زیستمندان دیگر خورده شده باشند.<ref name="ReferenceA">والنتین، جیمز: تکامل گیاهان و جانوران پرسلولی.</ref>

باکتری‌های خاک، قارچ‌ها و اشکال گیاهی پست احتمالاً در دروهٔ [[کامبرین]] روی زمین سکنی گزیده‌اند و شاید حاشیهٔ مرداب‌ها و خلیج‌ها به انواع گیاهان پرطاقت و نیمه‌آبزی کمک کرده باشد؛ ولی، نخستین راسته‌های گیاهان غیر آبزی که نوادگان آن‌ها عناصر اصلی گیاهی خشکی را تشکیل می‌دهند، در دورهٔ [[سیلورین]] پدید آمده‌اند. گیاهان اولیه از مرداب‌ها و باتلاق‌ها به مناطق خشک واقع در زمین‌های کوهپایه‌ای گسترش یافتند. با گسترش کمربند سبز زمین، جانوران در حاشیه، آن را تعقیب کردند: [[بندپایان]] و احتمالاً [[کرم (جانور)|کرم‌ها]]، که از خرده‌های گیاهان و سرانجام از خود گیاهان تغذیه می‌کردند، از این جانوران بودند. بدین‌ترتیب برای نگهداری از جمعیت‌های [[چهارپایان]] بزرگ که در طی دورهٔ پیدایش یافتند، روی خشکی انواع شکار وجود داشت.<ref name="ReferenceA"/>

گیاهانی که دارای [[بذر|دانه]] و [[گرده]] هستند، در دورهٔ دوونین فرگشت یافتند. آن‌ها طی دورهٔ [[کربنیفر]] شاخه-شاخه شدند؛ در دورهٔ [[پرمین]] دودمانی به‌نام [[مخروطیان]] (کاج‌ها) آغاز به گسترش کرد که در دوران میانه‌زیستی گیاگان غالب خشکی شد. چیرگی مخروطیان با پیدایش اقلیم خشک همراه بود.<ref name="ReferenceA"/>

تحول دیگری که در اواخر دورهٔ [[کرتاسه]] روی داد، گسترش ناگهانی [[گیاهان گل‌دار|گیاهان گُل‌دار]] برای غلبه بر قلمرو خشکی بود. (امروزه حدود ۰۰۰، ۲۵۰ گونه گیاه گل‌دار وجود دارد) به‌نظر می‌رسد نخستین گیاهان گل‌دار گونه‌های خودرو و فرصت‌طلبی بوده‌اند که برای تولیدمثل سریع سازگاری یافتند. تخصص‌یابی‌های تولیدمثلی، شامل تکوین گل‌ها و پیدایش دستگاه‌های [[گرده‌افشانی]] حشره‌ای، به گیاهان گل‌دار امتیازی عمومی در مقابل مخروطیان بخشید.<ref name="ReferenceA"/>

جزئیات گوناگونی و وفور گونه‌های گیاهی طی دوران‌های [[دیرینه‌زیستی]] و [[میانه‌زیستی]] تا اندازهٔ زیادی ناشناخته مانده است. دگرگونی عمده‌ای که در عناصر غالب گیاگان زمین روی می‌داد، همانند همان چیزی بود که در مورد جانوران هم اتفاق می‌افتاد، ولی از قرار معلوم این تغییرات مربوط به رخدادهایی نبودند که جانوران را مورد تأثیر قرار می‌دادند؛ مثلاً، گیاهان گل‌دار مدت‌ها پیش از این‌که [[دایناسور]]ها منقرض شوند، به‌خوبی تثبیت شده بودند. افزون بر این، چند موج انقراض چهارپایان که در دوران میانه‌زیستی روی داد، در تاریخ گیاهان تا جایی که امروزه می‌دانیم منعکس نشده است.<ref name="ReferenceA"/>

== در ایران ==
۱۸۰۰ گونه گیاهی اختصاصی ایران شناسایی شده است که سرمایه‌های ملی به شمار میروند که دوای درد و مایه حیات هستند. روز ۱۶ آذر را به عنوان «روز ملی گونه‌های بومی» نامگذاری کردند؛ روزی که با اشاره به آن همیشه تصویری از گونه‌های جانوری و حیوانات در خطر انقراضی همچون یوزپلنگ در خیالمان نقش می‌بندد و به ارزش گونه‌های گیاهی که زیست انسان و حیوان به آن وابسته است کمتر توجه می‌کنیم این در حالیست که به گفته رئیس گروه گیاهی سازمان حفاظت محیط زیست اگر گیاهان نباشند به دنبال آن هیچ زیستگاهی برای زندگی نیز وجود ندارد. به جز گیاهان بومی برخی گونه‌های دیگر نیز در کشور وجود دارد که به عنوان گونه‌های اندمیک و انحصاری شناخته می‌شوند و نسبت به گونه‌های بومی بسیار محدودتر هستند. این گونه‌ها فقط در یک محدوده جغرافیایی خاصی یافت می‌شوند. گونه‌های بومی کشور ما ممکن است با کشورهای همسایه اشتراک گذاری شده و در آن کشورها نیز وجود داشته باشد اما گونه‌های انحصاری تنها در کشور ما وجود دارند. بدین ترتیب از ۸۰۰۰ گونه بومی، ۱۸۰۰ گونه ندمیک یا انحصاری است. از سوی دیگر بسیاری از گیاهان موجود در کشور ما ارزش دارویی، اقتصادی و زینتی دارند. در ایران پنج منطقه رویشی متفاوت وجود دارد که گونه‌های گیاهی متفاوتی در این مناطق پراکنده هستند که از جمله این مناطق می‌توان به ارسباران، هیرکانی یا خزری، ایران- تورانی، خلیج فارس- عمانی و اکولوژیک زاگرس اشاره کرد. در این مناطق نیز گونه‌هایی همچون راش، شمشاد هیرکانی، درخت بلوط سیاه یا ممرز، افرا، گیاهان دارویی همچون اشنان، خارشتر، بلوط ایرانی، بادام کوهی، درخت کنار، کهور ایرانی و درخت حرا که نمادی از گونه‌های بومی هستند وجود دارد.<ref>https://www.isna.ir/news/1402091410396/سرمایه-های-ملی-که-دوای-درد-و-مایه-حیات-هستند-شناسایی-۱۸۰۰-گونه</ref>

== نگارخانه ==
{{وسط|<gallery widths="180px" heights="120px" perrow="۳">
پرونده:Borassus flabellifer.jpg|[[نخل پالمیرای آسیایی]]
پرونده:Chestnut in Guntur.jpg|The fruits of Palmyra Palm tree, [[نخل پالمیرای آسیایی]] (locally called Thaati Munjelu) sold in a market at Guntur, India.
پرونده:Turmericroot.jpg|Turmeric rhizome
پرونده:Starr 050407-6233 Ipomoea batatas.jpg|Sweet potato, ''Ipomoea batatas'', Maui Nui Botanical Garden
پرونده:Pandan wangi.JPG|''Pandanus amaryllifolius''
پرونده:California Papaya ID.jpg|California Papaya
پرونده:Papaya sunset.jpg|''Carica papaya'', cultivar 'Sunset'
پرونده:Prepared lemon grass.JPG|''Cymbopogon citratus'', lemon grass, oil grass
پرونده:Bangkuang 070612-056 stgd.jpg|''Pachyrhizus erosus'' bulb-root. Situgede, Bogor, West Java, Indonesia.
پرونده:KIKU brak-ontree.JPG|Fuji (apple)
پرونده:SauropusAndrogynus.jpg|Sprouting shoots of ''Sauropus androgynus''
پرونده:Ilaneer.jpg|''Cocos nucifera''
پرونده:Solenostemon scutellarioides, Jardín Botánico, Múnich, Alemania 2012-04-21, DD 02.JPG|Solenostemon scutellarioides''
</gallery>}}>[[File:درختی که به دیوار چسبیده و پیچ خورده است.jpg|thumb|A tree that clings to a wall and is twisted]]

== جستارهای وابسته ==
* [[گیاه‌شناسی]]

== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{ویکی‌انبار-رده|Plantae}}
{{سامانه‌های زیست‌شناختی}}
{{طبقه‌بندی گیاهان |state=expanded}}
{{گیاه‌شناسی |state=expanded}}
{{یوکاریوت |state=expanded}}
{{طبیعت}}
{{باغبانی و علم باغبانی}}
{{ساختارهای آلی خودجایگزین‌گری}}
{{جانداران و سایرین}}
[[رده:طبقه‌بندی علمی گیاهان]]
[[رده:فرمانرو]]
[[رده:گیاهان|*]]