نمایش مبدأ برای چرخه کربن

{{حص-حنب}}
{{مقاله خوب}}
[[پرونده:Carbon cycle.jpg|بندانگشتی|چپ|460px|این نمودار چرخهٔ سریع کربن، حرکت کربن بین زمین، جو و اقیانوس‌ها را در میلیارد تن کربن در هر سال نشان می‌دهد. اعداد زرد [[شار]]های طبیعی، و اعداد سرخ فعالیت‌های انسان در میلیارد تن کربن در هر سال و اعداد سفید کربن ذخیره‌شده را نشان می‌دهند.]]
'''چرخهٔ کربن''' [[چرخه بیوژئوشیمی|چرخه‌ای بیوژئوشیمی]] است که فرایند مداوم ترکیب و آزادسازی [[کربن]] و [[اکسیژن]] را در میان [[زیست‌کره]]،{{واژه|Biosphere}} [[خاک‌کره]]،{{واژه|Geosphere}} [[آب‌کره]]،{{واژه|Hydrosphere}} [[خاک‌سپهر]]،{{واژه|Pedosphere}} و [[جو زمین]]{{واژه|Atmosphere}} توصیف می‌کند و در آن انرژی و حرارت ذخیره و دفع می‌گردد.{{R|guardianCC1}} همراه با [[چرخهٔ نیتروژن]] و [[چرخهٔ آب]]، چرخهٔ کربن نیز شامل دنباله‌ای از رویدادها است که باعث برقراری زندگی روی [[زمین]] می‌شود.{{R|BBC-CC}} چرخهٔ کربن نقش بسیار مهمی بر [[اثر گلخانه‌ای]] و [[گرم‌شدن زمین]] دارد، از این‌رو آگاهی یافتن از عملکرد آن، دخالت انسان در [[آب و هوا]] را ممکن ساخته و برای اندازه‌گیری تأثیر آن و یافتن پاسخی مناسب برای [[آینده زمین|آیندهٔ زمین]] امری کلیدی به‌شمار می‌رود.{{R|guardianCC2}}

کربن در طی چرخه‌اش به دو بخش سریع (کوتاه‌مدت) و کند (درازمدت) تقسیم می‌شود. چرخهٔ سریع کربن می‌تواند چند دقیقه تا چند سال را برگیرد؛ در مقابل آن چرخه کند کربن بازهٔ زمانی طولانی‌تری، چندین میلیون سال را دربردارد. تفاوت اصلی بین چرخه‌های کند و سریع کربن در نوع ذخیره‌سازی و مدت‌زمان آن است. چرخهٔ کربن برای اولین بار توسط [[جوزف پریستلی]] [[شیمیدان]] [[مردم انگلستان|انگلیسی]] و [[آنتوان لاووازیه]] [[دانشمند]] [[مردم فرانسوی|فرانسوی]] کشف و توسط [[هامفری دیوی]] به عموم شناسانده شد.{{R|AOW}}

از آغاز [[انقلاب صنعتی]] تاکنون، فعالیت‌های انسان چرخهٔ کربن را به‌طور مستقیم با اضافه‌کردن [[کربن]] به [[جو زمین]] تغییر بسیاری داده‌است.{{R|GlobalCarbonCycle}} استفاده از [[سوخت سنگواره‌ای|سوخت‌های سنگواره‌ای]]، [[جنگل‌زدایی]]، [[تغییر پوشش زمین]]، [[آلودگی هوا]] و خسارت‌های گیاهی جزئی از این تغییرات هستند که تأثیر زیادی روی این چرخه گذاشته‌اند. [[غلظت]] [[کربن دی‌اکسید]] در [[جو زمین]] از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ به‌طور سالانه ۲ [[پی‌پی‌ام]] در حال افزایش بود{{R|carbon budget}} و {{از تاریخ|2012|10|lc=on}} به ۳۹۱ پی‌پی‌ام رسیده‌است.{{R|cotwonow|Carbon Trends}} با توجه به نمودارهای سنجش، این غلظت پیش از [[انقلاب صنعتی]] کمتر از ۲۸۰ پی‌پی‌ام بود.{{R|Etheridge1996}} [[دی‌اکسید کربن]] موجود در اتمسفر تا سال ۲۰۲۰ حدود ۵۲ درصد نسبت به سطوح پیش‌صنعتی افزایش یافته‌است و باعث [[گرمایش جهانی|گرم شدن]] بیشتر [[اجبار تابشی|اتمسفر و سطح زمین]] توسط خورشید شده‌است.{{R|Prentice_etal_2001_2|noaagi}} افزایش دی‌اکسید کربن همچنین [[اسیدی شدن اقیانوس‌ها|میزان اسیدی سطح اقیانوس]] را به دلیل دی‌اکسید کربن محلول، [[کربنیک اسید]] و سایر ترکیبات حدود ۳۰ درصد افزایش داده‌است و اساساً [[شیمی اقیانوس]] را تغییر می‌دهد.{{R|oceanservice|scor_int}} اکثر کربن فسیلی تنها در نیم قرن گذشته استخراج شده‌است و نرخ آن به سرعت در حال افزایش است که به [[گرمایش جهانی|تغییرات آب و هوایی]] ناشی از انسان کمک می‌کند.{{R|heede2014}} [[سازمان جهانی دیده‌بان جو]]{{واژه|Global Atmosphere Watch}} در سال ۱۹۶۰ میلادی [[سازمان جهانی دیده‌بان جو]]{{واژه|Global Atmosphere Watch}} به منظور همین نگرانی‌ها و کنترل جو زمین با هدف «مشاهدهٔ ترکیبات شیمیایی و خصوصیات فیزیکی جو زمین در مقیاس‌های جهانی و منطقه‌ای» تأسیس گردید که توسط [[سازمان جهانی هواشناسی]] و [[سازمان ملل متحد]] برنامه‌ریزی و پشتیبانی می‌شود.{{R|GAWSIS}}

کربن دی‌اکسید در [[فتوسنتز]] مورد استفاده قرار می‌گیرد و نیز یک [[گاز گلخانه‌ای]] برجسته است. با وجود غلظت نسبتاً کوچکش نسبت به دیگر گازها در اتمسفر بخش مهمی از جو زمین است که [[اشعه مادون قرمز]] را در [[طول موج]] ۴٫۲۶ میکرومتر و ۱۴٫۹۹ میکرومتر جذب و ساطع می‌کند، در نتیجه نقش مهمی در [[اثر گلخانه‌ای]] دارد.{{R|PettyG}} سطح فعلی این گاز در اتمسفر بالاتر از هر سطح دیگری در طول تاریخ نسبت به ۸۰۰ هزارسال گذشته{{R|deep ice}} یا احتمالاً حتی ۲۰ میلیون سال گذشته{{R|Grida}} رسیده‌است.

== تعریف ==
[[پرونده:Fourpeaked-fumaroles-cyrus-read1.JPG|400px|بندانگشتی|کربن موجود در چرخهٔ درازمدت، به عنوان مثال کربن ذخیره‌شده در سنگ‌ها، به‌طور طبیعی با کمک [[آتشفشان]]‌ها به جو زمین راه پیدا می‌کند. آتشفشان‌ها سالانه با سوزاندن سوخت‌های فسیلی حدود ۱۳۰ تا ۳۸۰ میلیون متریک تن کربن منتشر می‌کنند.{{R|NASAslow}}]]
کربن که دارای اجزای دراز مدت و کوتاه مدت است، در میان منابع اصلی‌اش، [[زیست‌کره]]، [[خاک‌کره]]، [[آب‌کره]]، [[خاک‌سپهر]] و [[جو زمین]]، در حال حرکت است.{{R|NASAint}} هر نوع تغییری در این چرخه که کربن را از یکی از منابعش بکاهد باعث افزوده‌شدن آن به یکی از منابع دیگرش می‌شود. حرکت کربن در این چرخه به صورت «چرخهٔ ''کوتاه‌مدت'' یا ''سریع'' کربن»{{واژه|The Fast Carbon Cycle}} و «چرخهٔ ''درازمدت'' یا ''کند'' کربن»{{واژه|The Slow Carbon Cycle}} توصیف می‌شود. چرخه‌های سریع و کند کربن اگر دست‌نخورده باقی می‌مانند، غلظت آن‌ها در اتمسفر، زمین، گیاهان، و اقیانوس ثابت می‌ماند. اما زمانی که مقداری کربن به یکی از منابع اضافه‌شود، باعث برهم خوردن این ثبات شده و مخازن دیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.{{R|NASAcha}} دلیل اصلی تغییر در این چرخه انسان‌ها هستند که با [[آتش‌سوزی|سوزاندن]] سوخت‌های فسیلی و [[جنگل‌زدایی]]، که در حال حاضر انجام می‌شود{{R|NASAdefor|newsfromafrica|SCID01|SCID02}} این‌کار را انجام می‌دهند.

;چرخهٔ کند (درازمدت) کربن
مقدار زیادی از کربن طی فرایندی طولانی به چرخهٔ کند یا درازمدت تعلق می‌گیرد که بازهٔ زمانی آن می‌تواند تا میلیون‌ها سال را دربرگیرد. کربن همراه با [[واکنش شیمیایی|فرایندهای گوناگون شیمیایی]] حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون سال را برای حرکت در بین سنگ‌ها، خاک، آب‌ها و جو زمین سپری می‌کند.{{R|NASAslow|IPCCslow}} به‌طور مثال باقی‌ماندهٔ حیوانات و گیاهانی که میلیون‌ها سال پیش توسط لپه‌های گل زیر اقیانوس پوشیده شده بودند، با فشار و گرما کربن‌شان باعث ساختن [[نفت خام]] شده‌است.{{R|osti|nyt10}} حدود ۱۰<sup>۱۳</sup> تا ۱۰<sup>۱۴</sup> گرم (۱۰ تا ۱۰۰ میلیون [[تن (یکا)|متریک تن]]) کربن سالانه وارد چرخهٔ درازمدت کربن می‌شود.{{R|NASAslow}}

;چرخهٔ سریع (کوتاه‌مدت) کربن
چرخهٔ سریع یا کوتاه‌مدت کربن به فعالیت و بازگشت کربن، در خاک، آب یا اتمسفر از طریق موجودات زنده توسط [[فتوسنتز]]، تنفس و تجزیه اشاره دارد که بازهٔ زمانی آن می‌تواند چند دقیقه تا چند سال را دربرگیرد.{{R|NASAfast}} هر ساله در حدود ۱۰<sup>۱۷</sup> گرم (هزار تا یک میلیون [[تن (یکا)|متریک تن]]) کربن توسط این چرخهٔ سریع انتقال می‌یابد. [[گیاه]]ان و [[فیتوپلانکتون]]‌ها جزء اجزای اصلی این چرخهٔ سریع محسوب می‌شوند. فیتوپلانکتون‌ها و گیاهان [[کربن دی‌اکسید]] را توسط سلول‌های‌شان جذب و از [[جو زمین]] می‌گیرند و طی واکنش زیر با استفاده از انرژی [[خورشید]]، کربن دی‌اکسید و آب را به شکر و اکسیژن تبدیل می‌کنند:{{R|NASAfast|Niel49}}
{{وسط‌چین}}<math>\mathrm{CO_2 + H_2O + Energy \longrightarrow CH_2O + O_2}</math>{{پایان}}

چرخهٔ سریع کربن به فعالیت ارگانیسمهای زنده وابسته است و با تغییر [[فصل]] نوسان می‌کند.{{R|NASA-fcc}} اوج کاهش ذخایر کربنی این چرخه در اواسط [[تابستان]] اندازه‌گیری شده‌است؛ با آغاز [[زمستان]] و اتمام [[پاییز]] تمام منابع کربنی ذخیره‌شده در ارگانیسمهای زنده و بخصوص گیاهی مرده، تجزیه شده و دوباره به جو زمین بازمی‌گردند.{{R|JJZukunft}}

== ارتباط با آب‌وهوای جهان ==
«سامانهٔ» زمین به عنوان یک سامانهٔ بسته در نظر گرفته می‌شود از این‌رو تأمین کربن توسط روش‌هایی چون [[شهاب سنگ]]‌ها یا فرایندهای شیمیایی هسته‌ای از طریق [[پرواز فضایی]] مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در سطح کلان از این سامانه تمامی محتوای کربن ثابت است و هر یک از چهار زیرسامانه مشخصه‌های گوناگونی با توجه به ظرفیت ذخیره‌سازی، مدت‌زمان، جریان ورودی و جریان خروجی را دارا می‌باشند.{{R|energy24de}} مولکول‌های مبتنی بر کربن جزئی اصلی از ترکیبات بیولوژیکی محسوب می‌شوند و برای [[زندگی|زندگی روی زمین]] بسیار مهم هستند. کربن همچنین یکی از اجزاء مهم بسیاری از مواد معدنی است و در اشکال مختلف در جو وجود دارد. [[دی‌اکسید کربن]] تا حدی مسئول [[اثر گلخانه‌ای]] و [[گاز گلخانه‌ای]] نیز می‌باشد.{{R|GlobalCarbonCycle|Geochemie}}

فعالیت‌های انسانی در دو قرن گذشته به‌طور جدی باعث تغییر چرخهٔ جهانی کربن، به ویژه در جو گردیده‌است. اگرچه سطح کربن دی‌اکسید به‌طور طبیعی در طول چند هزار سال گذشته تغییر کرده‌است؛ اما فعالیت‌های انسان برای تولید گازهای گلخانه‌ای و کربن دی‌اکسید در اتمسفر بیش از نوسانات طبیعی است.{{R|GlobalCarbonCycle}} تغییرات در میزان کربن دی‌اکسید موجود در اتمسفر به‌طور قابل ملاحظه‌ای باعث تغییر الگوهای آب‌وهوایی و به‌طور غیر مستقیم اقیانوس‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سطح کنونی دی‌اکسید کربن در جو، از اندازه‌گیری‌های ۴۲۰٫۰۰۰ سال پیش فراتر رفته‌است و این سطوح به سرعت در حال افزایش هستند{{R|Crowley2000}} که این امر نشان‌دهندهٔ اهمیت طرز کار چرخهٔ کربن و اثرات آن بر روی آب و هوای زمین است.

== ذخیره‌سازی و مخازن اصلی ==
{{هم‌چنین ببینید|متان در جو زمین}}
{| class="wikitable" border="1" align="left"
|+ میزان کربن در مخازن بزرگ بر روی زمین{{R|GlobalCarbonCycle}}
! مخزن!! مقدار (گیگاتن)
|-
| اتمسفر || ۷۲۰
|-
| اقیانوس‌ها || ۳۸٫۴۰۰
|-
| style="padding-left: 2em" | [[ترکیب معدنی|غیر آلی]] || ''۳۷٫۴۰۰''
|-
| style="padding-left: 2em" | [[ترکیب آلی|آلی]] || ۱٫۰۰۰
|-
| style="padding-left: 2em" | لایه سطحی || ۶۷۰
|-
| style="padding-left: 2em" | لایه عمیق || ۳۶٫۷۳۰
|-
| [[سنگ‌کره]] ||
|-
| style="padding-left: 2em" | کربنات رسوبی ||> ۶۰٫۰۰۰٫۰۰۰
|-
| style="padding-left: 2em" | [[کروژن]] || ۱۵٫۰۰۰٫۰۰۰
|-
| زیست‌کره زمینی || ۲٫۰۰۰
|-
| style="padding-left: 2em" | [[زیست‌توده]]‌های زنده || ۶۰۰–۱٫۰۰۰
|-
| style="padding-left: 2em" | [[زیست‌توده]]‌های مرده ||۱٫۲۰۰
|-
| زیست‌کره آبزیان || ۱–۲
|-
| سوخت‌های فسیلی || ۴٫۱۳۰
|-
| style="padding-left: 2em" | زغال سنگ || ۳٫۵۱۰
|-
| style="padding-left: 2em" | روغن || ۲۳۰
|-
| style="padding-left: 2em" | گاز || ۱۴۰
|-
| style="padding-left: 2em" | دیگر ([[تورب]]) || ۲۵۰
|}
مقدار جهانی کربن حدود ۷۵ میلیون گیگاتن می‌باشد.{{R|energy24de}} چرخهٔ جهانی کربن در حال حاضر معمولاً به مخازن اصلی زیر تقسیم می‌شوند:
* [[چرخه کربن در جو زمین|جو]]
* [[چرخه کربن در زیست‌کره زمینی|زیست‌کرهٔ زمینی]]
* [[اقیانوس]]‌ها، از جمله کربن معدنی محلول و [[زیوگان]] دریایی زنده و غیرزنده
* [[رسوب]]ات، از جمله [[سوخت سنگواره‌ای]]، سامانه‌های آب تازه و مواد آلی غیر زنده از جمله خاک کربن
* بخش داخلی زمین، کربن حاصل [[گوشته]] و [[پوسته]] زمین

مبادلات کربن بین مخازن نتیجهٔ پروسه‌های مختلف شیمیایی، [[زمین‌شناسی]]، فیزیکی و بیولوژیکی می‌باشند. اقیانوس‌ها شامل بزرگ‌ترین منبع فعال کربن در نزدیکی سطح زمین هستند. جریان طبیعی کربن بین جو، اقیانوس‌ها و رسوبات به صورت متعادل است، به‌طوری‌که سطح کربن بدون دخالت‌های انسان نیز پایدار خواهد ماند.{{R|Prentice_etal_2001}}

=== جو زمین ===
{{اصلی|چرخهٔ کربن در جو زمین}}
بنابه گزارشی در سال ۲۰۰۷ توسط [[هیئت بین دولتی تغییرات آب‌وهوایی]]، مقدار ۷۶۵ گیگاتن کربن در [[اتمسفر]] یافت می‌شود{{R|IPCC 2007}} و این محتوا به‌طور سالانه حدود ۳ گیگاتن در حال افزایش است. در اتمسفر، کربن به صورت [[کربن دی‌اکسید]] و [[متان]] یافت می‌شود. هردوی این گازها جذبنده هستند و حرارت را در اتمسفر حفظ می‌کنند که تا حدی مسئول [[اثر گلخانه‌ای]] محسوب می‌شوند. انباشت میلیاردها تن از گاز [[کربن دی‌اکسید]] در اتمسفر مانند یک لایهٔ ضخیم، زمین را داغ‌تر می‌کند و ممکن است به مرور زمان به نابودی برخی از پدیده‌ها منجر شود.{{R|JJZukunft}} غلظت این گاز ۳۹۰ میلی‌گرم بر هر مترمکعب و مقدار آن چیزی در حدود ۸۰۰ گیگاتن می‌باشد. البته این فقط چیزی در حدود ۰٫۰۰۱٪ از مقدار کلی کربن در جهان است.

مقدار کربن دی‌اکسید در اتمسفر به‌دلیل تغییرات در [[فتوسنتز]] و [[تنفس]] در طول شبانه‌روز متغیر است که متوسط مقدار کربن را در طول روز ۳۲۰ [[پی‌پی‌ام]] و در شب حدود ۵۰۰ [[پی‌پی‌ام]] برآورد کرده‌اند؛ البته این تغییر عملاً وابسته به نوع پوشش، میزان پوشش گیاهی و تراکم جانوری در منطقه است.{{R|Okologie-K}} اتمسفر و [[بیوسفر]] به عنوان ذخیره‌سازهای کوچک کربن محسوب می‌شوند؛ محتوای کربن موجود در اتمسفر به تغییر سرعت جریان، با حساسیت واکنش نشان می‌دهد. به دلیل فرایندهای بیوشیمیایی، اتمسفر بالاترین سرعت‌جریان‌های کربن را دارد و در نتیجه جزئی از چرخه‌های کوتاه مدت محسوب می‌شود. غلظت [[گاز گلخانه‌ای|گازهای گلخانه‌ای]] مبتنی بر کربن از زمان شروع [[صنعتی‌سازی|عصر صنعتی]] به‌طور چشمگیری افزایش یافته‌است. این امر موجب مهم شدن اهمیت درک استفادهٔ کربن در اتمسفر گردیده‌است. دو گاز اصلی گلخانه‌ای کربن [[متان]] و [[کربن دی‌اکسید]] هستند. برخی دیگر از گازها و آلاینده‌های موجود در اتمسفر عبارتند از:

{| class="wikitable"
|- ----
! || || '''[[غلظت مولار]]'''{{سخ}}در ppm
! '''زمان پایداری در اتمسفر''' || '''افزایش '''{{سخ}}٪ در سال
|- ----
| [[کربن دی‌اکسید]] ||{{واژه|CO<sub>2</sub>}}
| ۳۹۰ || ۵–۲۰۰ سال || ۰٫۴
|- ----
| [[متان]] ||{{واژه|CH<sub>4</sub>}} || ۱٫۷۵ || ۱۲ سال || ۱٫۵
|- ----
| [[کربن مونوکسید]] ||{{واژه|CO}} || ۰٫۰۵–۰٫۲
| ۶۰–۱۸۰ روز ||
|- ----
| کلروفلوئورو کربن‌ها{{واژه|Chlorofluorocarbon}} || [[کلروفلوئوروکربن|FCKW]]
| ۱۰<sup>−۳</sup> || ۷۰–۱۰۰ سال ||
|- ----
| [[کربن تتراکلرید]] ||{{واژه|CCl<sub>4</sub>}}
| ۱۰<sup>−۴</sup> || ||
|- ----
| [[هیدروکربن]] ||{{واژه|Hydrocarbon}}
| || ||
|- ----
| دوده ||{{واژه|Soot}} ||
| ||
|}

مقدار کربن موجود در جو توسط منابع مختلف بین ۷۰۰ الی ۷۵۵ گیگاتن گزارش می‌شود. برخی از این مقادیر عبارتند از:

{| class="wikitable"
| '''منبع'''
| {{R|CQuelle1|CQuelle2|CQuelle3}}
| {{R|CQuelle4|CQuelle5}}
| {{R|CQuelle6}}
| {{R|CQuelle7}}
| {{R|CQuelle8}}
|-
| '''مقدار گزارش‌شده'''
| ۷۰۰ گیگاتن
| ۷۲۰ گیگاتن
| ۷۳۵ گیگاتن
| ۷۵۰ گیگاتن
| ۷۵۵ گیگاتن
|}

=== زیست‌کرهٔ زمینی ===
{{اصلی|چرخه کربن در زیست‌کره زمینی}}
[[پرونده:Terrestrial biospheric carbon cycle-FA.jpg|بندانگشتی|400px|دیاگرام شماتیک از چرخهٔ کربن در زیست‌کرهٔ زمینی. [[کربن دی‌اکسید]] از اتمسفر از طریق تولید ناخالص اولیه{{واژه|Gross Primary Production}} (''GPP'') حذف و تبدیل به کربن آلی تبدیل گردیده‌است. در حدود نیمی از ''GPP'' به‌طور مستقیم به جو بازمی‌گردد.{{R|Prentice_etal_2001}} واحدها به گیگاتن هستند.]]
[[زیست‌کره|زیست‌کرهٔ]] زمینی{{واژه|Terrestrial biosphere}} شامل کربن آلی در تمام موجودات زندهٔ زمینی اعم از زنده و مرده، و کربن ذخیره شده در خاک می‌باشد. در حدود ۵۰۰ گیگاتن کربن در گیاهان و موجودات زندهٔ دیگر روی زمین ذخیره شده‌است{{R|Prentice_etal_2001}} و خاک دارای حدود ۱۵۰۰ گیگاتن کربن است.{{R|agiweb02jan}} بیشتر کربن موجود در زیست‌کرهٔ زمینی، کربن آلی است، و حدود یک سوم از کربن ذخیره شده در خاک به اشکال معدنی مانند [[کلسیم کربنات]] ذخیره شده‌است.{{R|Lal-2008}} کربن آلی جزء اصلی تمام موجودات زندهٔ روی زمین است. [[اتوتروف]]‌ها آن را از هوا در شکل [[کربن دی‌اکسید]] استخراج کرده و آن را به کربن آلی تبدیل می‌کند، در حالی که [[دگرپروردگی|هتروتروف‌ها]] برای تأمین انرژی و رفع نیازهای غذایی خود از مواد ساخته‌شده سایر موجوات زنده استفاده می‌کنند. مرگ [[گیاه]]ان و [[حیوان]]ات اعم از [[گوشت‌خوار]] و [[گیاه‌خواری (جانوران)|گیاه‌خوار]] باعث رهاسازی کربن در سطح زمین و اتمسفر می‌گردد، به همین دلیل حجم قابل توجه‌ای از کربن که حدود یک‌هزار تا صدهزار میلیون تن تخمین‌زده می‌شود، هر روز راهی را از [[برگ]] گیاهان آغاز می‌کند و بخشی از آن طی یک دوره چند ساله دوباره به جو زمین بازمی‌گردد.{{R|JJZukunft}}

کربن در جهان و بر روی زمین یک عنصر نسبتاً نادر به حساب می‌آید، بنابراین توسعهٔ زندگی مبتنی بر کربن تنها در صورتی ممکن است که موجودات زنده تمام چرخه‌های جهانی کربن را استفاده کرده و دوباره چرخه‌ای بسته ایجاد کنند.
* بیشترین عناصر در جهان: [[هیدروژن]] (۹۲٫۷٪) و [[هلیم]] (۷٫۲٪)، (کربن فقط ۰٫۰۰۸٪)
* بیشترین عناصر در پوسته زمین: [[اکسیژن]] ۴۹٪، [[آهن]] ۱۹٪، [[سیلیکون]] ۱۴٪، [[منیزیم]] ۱۲٫۵٪ (در مقابل کربن فقط ۰٫۰۹۹٪)
* بیشترین عناصر در بدن انسان: هیدروژن (۶۰٫۶٪)، اکسیژن (۲۵٫۷٪) و کربن (۱۰٫۷٪)

فرم‌های ذخیره‌سازی کربن در [[زیست‌کره]] توسط مواد آلی و کربنات دیگر (معمولاً [[کلسیم کربنات|کربنات کلسیم]]{{واژه|CaCO<sub>3</sub>}}) انجام می‌شود. [[استخوان‌بندی]]‌ها و اسکلت‌های خارجی از مواد آلی ([[کیتین]] در [[بندپایان]] ([[سخت‌پوستان]]، [[عنکبوتیان]] و [[حشرات]])، اسکلت‌های خارجی از جنس کربنات در [[نرم‌تنان]]، [[روزن‌داران]] و هپتوفایتا{{واژه|Haptophyta}} و اسکلت‌های داخلی از کربنات در [[مرجان]]‌ها در این میان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.

[[اکوسیستم]]‌های زمینی حاوی حدود ۸۰۰ گیگاتن کربن، و دریایی حاوی ۳ گیگاتن در زیست‌کره هستند که معادل سهم ۰٫۰۰۱٪ از کل کربن جهانی است؛ بنابراین، بیوسفر نیز همانند اتمسفر به یکی از کوچک‌ترین ذخیره‌سازهای کربن می‌پیوندد اما موتورهای چرخه‌های کوتاه مدت هستند.

==== سنگ‌کره ====
[[سنگ‌کره]] یا لیتوسفر با داشتن ۹۹٫۹۵٪ از کربن، به عنوان بزرگ‌ترین ذخیره‌کنندهٔ آن محسوب می‌شود. با این‌حال سرعت جریان آن کم است و از این رو بخشی از چرخه دراز مدت کربن محسوب می‌شود.{{R|Regensburg}}
* [[رسوب]]ات و [[کربنات|سنگ‌های کربناته]]:
** [[کربنات]]ها: [[کلسیت]] و [[دولومیت]] حدود ۶۰ میلیون گیگاتن{{R|Regensburg}}
** [[کروژن]] (مواد آلی فسیلی مانند نفت شیل) ۱۵ میلیون گیگاتن
** گاز [[هیدرات]] ۱۰٫۰۰۰ گیگاتن
* [[زغال سنگ]]، [[گاز طبیعی]]، [[نفت]] ۴٫۱۰۰ گیگاتن
* پدوسفر با [[گیاخاک]]، [[تورب]]، رسوبات و مواد معدنی ۱٫۵۰۰ گیگاتن
* [[گرافیت]]

[[هیدرات گازی|گازهای هیدرات]] تحت «شرایط عادی» به صورت گازهایی هستند که [[مولکول]]‌هایشان با [[مولکول آب|مولکول‌های ضعیف آب]] متصل هستند. ذخیره‌سازی [[آب (مولکول)|مولکول‌های آب]] تحت شرایط زیر رخ می‌دهد: [[محلول]] در آب، دمای پایین و فشار بالا. [[هیدرات]] به دست آمده عمدتاً [[جامد]] است. مولکول‌های متان توسط آن‌ها در حفره‌هایی از شبکه [[کریستال]] قرار دارند و این [[متان|هیدرات متان]] برای چرخهٔ کربن بسیار مهم است که در رسوبات‌دریایی و پرمافراست یافت می‌شوند. متان موجود در متان‌هیدرات توسط [[اندامگان بی‌هوازی|تجزیه بی‌هوازی مواد آلی]] تولید می‌شود. هیدرات متان از اِشباع آب با متان در دماهای بالاتر از انجماد و در فشار بالا (از ۵۰۰ متر عمق در دریا) تشکیل می‌شود. با تغییر در شرایط فشار و درجهٔ حرارت می‌تواند متان بیشتری منتشر، آزاد و وارد اتمسفر شود.{{R|Schultreff}}

متان آزادشده از رسوبات می‌تواند تحت شرایطی در [[آب‌های بی‌اکسیژن]] (مناطقی در آب دریا یا [[آب شیرین]] که تهی از اکسیژن محلول هستند) توسط [[باستانیان]] مورد استفاده قرارگیرد: [[اسید استیک]] ساخته‌شده از متان در طول این جریان به شکل زیر تشکیل می‌شود.{{R|biospektrum}}

{{وسط‌چین}}<math>\mathrm{2 \ CH_4 + 2 \ H_2O \longrightarrow CH_3COOH + 4 \ H_2}</math>{{پایان}}

این [[اسید استیک]] توسط باکتری دسولفوسارجینا{{واژه|Desulfosarcina}} برای تولید انرژی در تنفس سولفاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد:

{{وسط‌چین}}<math>\mathrm{CH_3COOH + SO_4^{2-} \longrightarrow 2 \ HCO_3^- + H_2S}</math>{{پایان}}

مصرف ۳۰۰ میلیون تن متان به صورت سالانه توسط این [[همزیستی]] تخمین زده می‌شود، که بیش از ۸۰٪ از متان تولید شده توسط [[باستانیان]] در رسوبات است. در شرایط اکسیژ می‌توان متان را به‌طور کامل با استفاده از باکتری‌های هوازی و اکسیژن به دی‌اکسید کربن و آب [[عامل اکسنده|اکسیده]] کرد.

{{وسط‌چین}}<math>\mathrm{CH_4 + 2 \ O_2 \longrightarrow CO_2 + 2 \ H_2O}</math>{{پایان}}

=== آب‌کره و اقیانوس‌ها ===
{{اصلی|چرخه کربن در آب‌کره}}
تمام آب‌ها، [[کلاهک یخی|کلاهکهای یخی]] و [[یخچال طبیعی|یخچال‌های طبیعی]] به [[آب‌کره]] یا هیدروسفر تعلق می‌گیرند. اقیانوس‌ها شامل حدود ۳۶٫۰۰۰ گیگاتن کربن می‌باشند که ۹۰٪ آن در شکل ین بی‌کربنات و مابقی به صورت کربنات یافت می‌شوند.{{R|ENN}} این مقدار فقط ۰٫۰۴۵٪از کربن موجود در جهان است. کربن دی‌اکسید به دام افتاده در یخ در پروسهٔ سریع تبادل با اتمسفر شرکت ندارد. اقیانوس‌ها حاوی فعال‌ترین کربن در جهان هستند و حدود ۳۶٫۰۰۰ گیگاتن کربن را بیشتر به شکل [[ین]] [[بی‌کربنات]] در خود جای‌داده‌اند.{{R|GlobalCarbonCycle}} لایه‌های سطحی اقیانوس‌ها دارای مقادیر زیادی از کربن آلی محلول است که به سرعت با جو رد و بدل می‌شوند. غلظت لایه‌های کربن حل‌شده معدنی (دی‌آی‌سی{{واژه|Dissolved Inorganic Carbon (DIC)}}) در عمق حدود ۱۵ درصد بیشتر از [[لایه سطحی]] است.{{R|Sarmiento_and_Gruber_2006}} ''دی‌آی‌سی'' در لایه‌های عمیق در دوره‌های زمانی طولانی‌تری ذخیره می‌شود.{{R|Prentice_etal_2001}} کربن از طریق [[گردش دماشوری]] در بین این دو لایه رد و بدل می‌شود.

راه‌های ورود کربن به اقیانوس‌ها عمدتاً انحلال کربن دی‌اکسید موجود در جو و تبدیل‌شدن به [[کربنات]] یا از طریق رودخانه‌ها به شکل کربن آلی محلول می‌باشد. کربن توسط موجودات زنده از طریق [[فتوسنتز]] به کربن آلی تبدیل می‌شود و می‌تواند در سراسر زنجیرهٔ مواد غذایی رد و بدل یا در اعماق اقیانوس رسوب‌شده و به لایه‌های غنی کربن به عنوان کربنات کلسیم رسوب بپیوندد. در این لایه برای دوره‌های بلند مدّت باقی می‌ماند و در نهایت یا به عنوان رسوبات باقی‌می‌ماند یا به [[آب‌های سطحی]] از طریق [[گردش دماشوری]] بازمی‌گردد. {{R|Prentice_etal_2001}}

جذب اقیانوسی کربن دی‌اکسید یکی از مهم‌ترین انواع سلب کربن برای محدود کردن افزایش دی‌اکسید کربن توسط انسان در جو است. با این حال، این فرایند توسط تعدادی از عوامل خاص محدود شده‌است. از آنجا که نرخ انحلال کربن دی‌اکسید در اقیانوس به [[فرسایش]] سنگ‌ها در اثر هوا وابسته است و این فرایند آهسته‌تر از نرخ فعلی انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط انسان طول می‌کشد، جذب کربن دی‌اکسید در اقیانوس در آینده کاهش می‌یابد.{{R|GlobalCarbonCycle}} جذب کربن دی‌اکسید همچنین باعث اسیدی‌تر شدن آب می‌شود که بیوسیستم‌های اقیانوس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نرخ پیش‌بینی شدهٔ افزایش اسیدیتهٔ اقیانوسی ممکن است ته‌نشینی بیولوژیکی کلسیم کربنات را آهسته‌تر کند، که نتیجهٔ آن کاهش ظرفیت اقیانوس برای جذب کربن دی‌اکسید است.{{R|Klyepas1999}}{{R|Langdon2000}}

== تأثیرات بشری ==
[[پرونده:اغتشاش انسان در چرخه کربن.jpg|بندانگشتی|450px|فعالیت‌های انسانی از آغاز [[انقلاب صنعتی]] تعادل چرخهٔ کربن طبیعی را تحت تأثیر قرارداده‌است. واحدها به گیگاتن هستند.]]
از آغاز [[انقلاب صنعتی]] تاکنون، فعالیت‌های انسانی چرخهٔ کربن را با تغییر توابع آن به‌طور مستقیم با اضافه کردن کربن به اتمسفر تغییرداده‌است.{{R|GlobalCarbonCycle}} بزرگ‌ترین و مستقیم‌ترین نفوذ انسان در چرخهٔ کربن استفادهٔ مستقیم از [[سوخت سنگواره‌ای|سوخت‌های سنگواره‌ای]] است که کربن به صورت مستقیم از [[خاک کره]] به [[جو زمین]] انتقال می‌یابد. انسان‌ها همچنین چرخهٔ کربن را به‌طور غیرمستقیم با تغییر بیوسفر زمینی و اقیانوسی تحت تأثیر قرار می‌دهند.{{R|NatureJCC}}

در طول چند سدهٔ گذشته، استفادهٔ انسان از زمین و [[تغییر پوشش زمین|تغییر پوشش]] آن منجر به از دست رفتن [[تنوع زیستی]] گردیده‌است؛ این کار به تنش‌های زیست‌محیطی تبدیل شده و کاهش انعطاف‌پذیری و توانایی [[اکوسیستم]]‌ها را برای دفع کربن از جو زمین به دنبال دارد.{{R|eoEarth}} جنگل‌ها مقدار زیادی از کربن را گرفته و آن را تبدیل می‌کنند، اما [[جنگل‌زدایی]] برای مصارف کشاورزی این روند را دچار اختلال می‌کند. پوشش‌های جدید و بدون درخت مقادیر کمی از کربن را ذخیره می‌کنند که نتیجهٔ نهایی آن ذخیرهٔ بیشتر کربن در جو می‌باشد.{{R|NOAACC}}

تغییرات انسان همانند [[آلودگی هوا]]، خسارت به گیاهان و خاک، شستن کربن از خاک و دیگر تغییرات زیست‌محیطی، بهره‌وری اکوسیستم‌ها و توانایی آن‌ها برای حذف کربن از اتمسفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دمای بالا و سطح کربن دی‌اکسید در جو باعث افزایش میزان تجزیه در خاک می‌شود و نتیجهٔ آن بازگشت سریع‌تر کربن دی‌اکسید ذخیره شده در مواد گیاهی به اتمسفر است.{{R|natureCC}} افزایش سطح کربن دی‌اکسید در جو همچنین منجر به افزایش نرخ [[فتوسنتز]] می‌شود زیرا گیاهان دیگر نیاز به بازنگه‌داشتن [[روزنه هوایی|روزنهٔ هوایی‌شان]] برای مدّت طولانی ندارند تا کربن دی‌اکسید بیشتری را جذب کنند و نتیجهٔ آن استفادهٔ بیشتر از آب است.{{R|NASA-ecc}}

انسان بر چرخهٔ اقیانوسی کربن نیز تأثیر می‌گذارد؛ روند جاری در تغییرات آب و هوایی منجر به دمای بالاتر اقیانوس‌ها شده، در نتیجه تغییرات اکوسیستمی به‌عمل می‌آید. همچنین باران اسیدی و روان‌آب‌های آلودهٔ کشاورزی و صنعتی باعث تغییر چشمگیری در [[ترکیب شیمیایی]] اقیانوس می‌شوند. چنین تغییراتی تأثیرات چشمگیری در اکوسیستم‌های حساس همانند [[آب‌سنگ مرجانی|آب‌سنگ‌های مرجانی]] دارند و توانایی اقیانوس‌ها در جذب کربن از جو را در مقیاس منطقه‌ای محدود می‌کنند که کاهش تنوع زیستی اقیانوسی در سطح جهان را به دنبال دارد.{{R|NatureJCC}}

== جستارهای وابسته ==
{{درگاه|علوم زمین}}
{{چندستونه|۳}}
* [[چرخه سی‌ان‌او]]
* [[چرخه آب]]
* [[چرخه نیتروژن]]
* [[آلودگی هوا]]
* [[آلودگی آب]]
<!--* [[آلودگی خاک]]-->
* [[جنگل‌زدایی]]
* [[تغییر اقلیم]]
* [[زیست‌سوخت]]
* [[آتشفشان]]
* [[خشک‌سالی]]
* [[اثرات گرم‌شدن زمین]]
* [[باران اسیدی]]
* [[گرم‌شدن زمین]]
<!--* [[ذرات‌معلق]]-->
* [[مه‌دود]]
* [[رواناب سطحی]]
<!--* [[آلودگی حرارتی]]-->
* [[پساب]]
<!--* [[زیست‌پالایی]]-->
* [[آب‌های بی‌اکسیژن]]
{{Div col end}}

== همسنگ‌های انگلیسی ==
{{پانویس|۲|گروه=persian-alpha|چپ‌چین=بله}}

== منابع ==
<!--!!!توجه!!

لطفاً از اصلاح ارقام در بخش پانویس استفاده نکنید. مکانیسم این الگو ({{R}}) هنگام فارسی‌سازی ارقام به دلیل فارسی‌شدن احتمالی اعداد در نام یک یادکرد از کار می‌افتد. -->
{{چپ‌چین}}

{{پانویس|2|refs=<ref name=guardianCC1>{{یادکرد وب
|عنوان=What is the carbon cycle?
|نشانی=http://www.guardian.co.uk/environment/2011/feb/25/carbon-cycle
|بازبینی=29 Dec 2012
|تاریخ=25 Feb 2011
|ناشر=[[گاردین|The Guardian]]
|کد زبان=en
|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DID6b91M?url=http://www.guardian.co.uk/environment/2011/feb/25/carbon-cycle
|تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012
}}</ref><ref name=guardianCC2>{{یادکرد وب
|عنوان=Are humans definitely causing global warming?
|نشانی=http://www.guardian.co.uk/environment/2010/dec/30/humans-causing-global-warming
|بازبینی=29 Dec 2012
|ناشر=[[گاردین|The Guardian]]
|تاریخ=30 Dec 2010
|کد زبان=en
|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DID7oAzN?url=http://www.guardian.co.uk/environment/2010/dec/30/humans-causing-global-warming
|تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012
}}</ref><ref name=NASA-fcc>{{یادکرد وب
|عنوان=The Fast Carbon Cycle
|نشانی=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/page3.php
|بازبینی=29 Dec 2012
|ناشر=[[ناسا|NASA]]
|کد زبان=en
|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DID8htRz?url=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/page3.php
|تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012
}}</ref><ref name=NASA-ecc>{{یادکرد وب
|عنوان=Effects of Changing the Carbon Cycle
|نشانی=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/page5.php
|بازبینی=29 Dec 2012
|ناشر=[[ناسا|NASA]]
|کد زبان=en
|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DID9jyah?url=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/page5.php
|تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012
}}</ref><ref name=BBC-CC>{{یادکرد وب
|عنوان=The carbon and nitrogen cycles
|نشانی=http://www.bbc.co.uk/schools/gcsebitesize/science/add_gateway_pre_2011/greenworld/recyclingrev1.shtml
|بازبینی=29 Dec 2012
|اثر=
|ناشر=[[بی‌بی‌سی|BBC]]
|کد زبان=en
|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DIDAqB2V?url=http://www.bbc.co.uk/schools/gcsebitesize/science/add_gateway_pre_2011/greenworld/recyclingrev1.shtml
|تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012
}}</ref><ref name="AOW">{{یادکرد ژورنال
| نام خانوادگی =Holmes
| نام =Richard
| سال = 2008
| عنوان =The Age Of Wonder
| ژورنال =Pantheon Books
| کد زبان = en
| isbn =۹۷۸-۰-۳۷۵-۴۲۲۲۲-۵
}}</ref><ref name="energy24de">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.energie-info-24.de/Kohlenstoffzyklus/ |عنوان=Kohlenstoffzyklus |ناشر=energie-info-24.de |تاریخ بازبینی=18 Dec 2012 |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DIDBsXL6?url=http://www.energie-info-24.de/Kohlenstoffzyklus/ |تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012 |کد زبان=en}}</ref><ref name="IPCC 2007">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/contents.html |عنوان=Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |ناشر=IPCC |تاریخ=2007 |تاریخ بازبینی=۳ ژانویه ۲۰۱۳ |کد زبان=en |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DRtljNum?url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/contents.html |تاریخ بایگانی=5 ژانویه 2013}}</ref><ref name="GAWSIS">{{یادکرد وب |نشانی=http://gaw.empa.ch/gawsis/ |عنوان=Information about GAW |ناشر=GAW |تاریخ بازبینی=26 Dec 2012 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20130901055228/http://gaw.empa.ch/gawsis/ |تاریخ بایگانی=۱ سپتامبر ۲۰۱۳ |کد زبان=en |dead-url=yes}}</ref><ref name="GlobalCarbonCycle">{{cite journal|last1=Falkowski|first1=P.|title=The Global Carbon Cycle: A Test of Our Knowledge of Earth as a System|journal=Science|volume=290|issue=5490|year=2000|pages=291–296|issn=00368075|doi=10.1126/science.290.5490.291}}</ref><ref name="Crowley2000">{{یادکرد ژورنال | نام خانوادگی =Crawley | نام = T.J. | عنوان = Causes of Climate Change Over the Past 1000 Years | ژورنال =Science | سری =289 | دوره = | شماره =5477 | سال =2000 | صفحه =270-277 | bibcode =2000Sci...289..270C | doi =10.1126/science.289.5477.270| کد زبان = en}}</ref><ref name="JJZukunft">{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://jamejamonline.ir/newstext2.aspx?newsnum=100848604598 |عنوان=چرخه کربن و آینده زمین |ناشر=روزنامه جام جم |تاریخ=۱۴ ژوئیه ۲۰۱۱ |تاریخ بازبینی=۱۸ دسامبر ۲۰۱۲ |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DIDFqk1g?url=http://jamejamonline.ir/newstext2.aspx?newsnum=100848604598 |تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012}}</ref><ref name="Okologie-K">{{یادکرد کتاب
|نام خانوادگی۱=Nentwig
|نام۱=Wolfgang
|نام۲=Sven
|نام خانوادگی۲=Bacher
|نام۳=Ronald
|نام خانوادگی۳=Brandl
|عنوان=Okologie Kompakt
|پیوند=http://books.google.de/books/about/Ökologie_kompakt.html?id=dBC7qB51BMgC&redir_esc=y
|تاریخ دسترسی=11 Jan 2013
|ویرایش=3
|سال=2011
|ناشر=Springer DE
|زبان=Deutsch
|شابک=9783827428370
|oclc=
|doi=
|bibcode=
|id=
|صفحه=25
| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6Dib46xTo | تاریخ بایگانی = 16 January 2013}}</ref><ref name="Prentice_etal_2001">{{یادکرد وب
 |نام خانوادگی   = Prentice
 |نام                    = I.C.
 |عنوان                = Climate change 2001: the scientific basis: contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergouvernmental Panel on Climate Change
 |پیوند                = http://ir.anet.ua.ac.be/irua/handle/10067/381670151162165141?show=full
 |سال                    = 2001
 |ناشر                  = Houghton, J.T.
 |کد زبان             = en
 |پیوند بایگانی = https://www.webcitation.org/6DIDJLDuR?url=http://ir.anet.ua.ac.be/irua/handle/10067/381670151162165141?show=full
 |تاریخ بایگانی = 30 دسامبر 2012
 |بازبینی            = 19 دسامبر 2012
}}</ref><ref name="Regensburg">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.physik.uni-regensburg.de/forschung/wegscheider/gebhardt_files/skripten/Carbon-Zyklus.Staab.pdf |عنوان=Carbon-Zyklus |ناشر=Universität Regensburg |تاریخ= |تاریخ بازبینی=۱ دسامبر ۲۰۱۹
|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140809070424/http://www.physik.uni-regensburg.de/forschung/wegscheider/gebhardt_files/skripten/Carbon-Zyklus.Staab.pdf |کد زبان=en |تاریخ بایگانی=۹ اوت ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref><ref name="Schultreff">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Brandstetter |نام=C. |عنوان=Umweltschäden der fossilen Energieträger |نشانی=http://www.schultreff.de/referate/erdkunde/r0605t00.htm |بازبینی=20 Dec 2012 |اثر= |تاریخ= |ناشر=Schultreff |کد زبان=en |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DRtnDjts?url=http://www.schultreff.de/referate/erdkunde/r0605t00.htm |تاریخ بایگانی=5 ژانویه 2013}}</ref><ref name="biospektrum">{{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=Tiefseeforschung|نشانی=http://www.biospektrum.de/blatt/d_bs_pdf&_id=932809|بازبینی=20 Dec 2012|ناشر=Bioespektrum|کد زبان=en|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DRtotLBe?url=http://www.biospektrum.de/blatt/d_bs_pdf|تاریخ بایگانی=5 ژانویه 2013}}</ref><ref name="Geochemie">{{یادکرد کتاب | عنوان = Geochemie | جلد = General Books| سال =2011| شابک =1159008728 | زبان =آلمانی}}</ref><ref name="agiweb02jan">{{یادکرد وب |نویسنده=Charles W. Rice |نشانی=http://www.agiweb.org/geotimes/jan02/feature_carbon.html |عنوان=Storing Carbon in Soil: Why and How? |ناشر=Geotimes |تاریخ=Jan 2002 |تاریخ بازبینی=25 Dec 2012 |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DIDLYUMc?url=http://www.agiweb.org/geotimes/jan02/feature_carbon.html |تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012 |کد زبان=en}}</ref><ref name=Lal-2008>{{یادکرد ژورنال | نام خانوادگی =Rattan | نام = Lal | عنوان =Sequestration of atmospheric CO<sub>2</sub> in global carbon pools |کد زبان= en| ژورنال = Energy and Environmental Science | سال =2008 | صفحه =86-100 | doi =10.1039/b809492f}}</ref><ref name=natureCC>{{یادکرد وب
|عنوان=Acceleration of global warming due to carbon-cycle feedbacks in a coupled climate model
|نشانی=http://www.nature.com/nature/journal/v408/n6809/abs/408184a0.html
|بازبینی=29 Dec 2012
|اثر=Nature
|تاریخ=9 Nov 2000
|ناشر=Nature Journal
|کد زبان=en
|doi=10.1038/35041539
|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DIDMIxYT?url=http://www.nature.com/nature/journal/v408/n6809/abs/408184a0.html
|تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012
}}</ref><ref name=NOAACC>{{یادکرد وب
|عنوان=Carbon Cycle Science
|نشانی=http://www.esrl.noaa.gov/research/themes/carbon/
|بازبینی=29 Dec 2012
|اثر=Earth System Research Laboratory
|کد زبان=en
|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DIDNyfJq?url=http://www.esrl.noaa.gov/research/themes/carbon/
|تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012
}}</ref><ref name=NatureJCC>{{یادکرد ژورنال
|نام خانوادگی=Frank
|نام=David C.
|پیوند نویسنده=
|نام خانوادگی۲=Esper
|نام۲=Jan
|پیوند نویسنده۲=
|تاریخ=28 Jan 2010
|عنوان=Ensemble reconstruction constraints on the global carbon cycle sensitivity to climate
|ژورنال=Nature
|سال=2010
|شماره=463
|سری=7280
|کد زبان=en
|doi=10.1038/nature08769
|تاریخ بازبینی=29 Dec 2012
|پیوند=http://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100127134721.htm
| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DIDOszkO | تاریخ بایگانی = 30 December 2012}}</ref><ref name=eoEarth>{{یادکرد ژورنال
|نام خانوادگی=Ellis
|نام=Erle
|پیوند نویسنده=
|نام خانوادگی۲=Pontius
|نام۲=Robert
|پیوند نویسنده۲=
|تاریخ=18 April 2010
|عنوان=Land-use and land-cover change
|ژورنال= [[دانشنامهٔ زمین|Encyclopedia of Earth]]
|پیوند=http://www.eoearth.org/article/Land-use_and_land-cover_change
| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DIDPclFh
| تاریخ بایگانی = 30 December 2012
|کد زبان=en}}</ref><ref name=Sarmiento_and_Gruber_2006>{{یادکرد کتاب
| نام خانوادگی =Sarmiento
| نام =J.L.
| عنوان =Biogeochemical dynamics of Ocean
|مکان = [[پرینستون|Prinston]], [[نیوجرسی|New Jersey]], [[ایالات متحده آمریکا|United States of America]]
| سال =2006}}</ref><ref name=CQuelle1>George M. Woodwell: ''Das Kohlendioxidproblem''. In: ''Spektrum der Wissenschaft''. Erst-Edition, 1978. S. 17.</ref><ref name=CQuelle2>Roger Revelle: ''Weltklima: Wärmer und feuchter durch Kohlendioxid''. In: ''Spektrum der Wissenschaft''. Oktober 1982, Heft 10, S. 19.</ref><ref name=CQuelle3>Dieter Heinrich et al. : ''dtv-Atlas zur Ökologie''. 1990, {{شابک|3-423-03228-6|en}}. S. 62.</ref><ref name=CQuelle4>Robert A. Berner et al. : ''Simulation des geochemischen Kohlenstoffkreislaufes''. In: ''Spektrum der Wissenschaft''. Mai 1985, Heft 5, S. 56.</ref><ref name=CQuelle5>E. &nbsp;R. Lucius et al. : ''Der globale Kohlenstoffkreislauf als System''. In: ''Praxis der Naturwissenschaften – Biologie in der Schule''. 53. Jahrgang, April 2004, Heft 3. S. 7.</ref><ref name=CQuelle6>Richard A. Houghton und George M. Woodwell: ''Globale Veränderung des Klimas''. In: ''Spektrum der Wissenschaft''. Juni 1985, Heft 6, S. 109.</ref><ref name=CQuelle7>Helmut Grimm: ''Gefährdung der Biosphäre''. In: ''Unterricht Biologie''. 15. Jahrgang 1991, Heft 162, S. 5.</ref><ref name=CQuelle8>Malte Faber et al. : ''Wirtschaftliche Aspekte des Kohlendioxid-Problems''. In: ''Spektrum der Wissenschaft''. Juli 1993, Heft 7, S. 31.</ref><ref name=Klyepas1999>{{cite journal|last1=Kleypas|first1=J. A.|title=Geochemical Consequences of Increased Atmospheric Carbon Dioxide on Coral Reefs|journal=Science|volume=284|issue=5411|year=1999|pages=118–120|issn=00368075|doi=10.1126/science.284.5411.118}}</ref><ref name=Langdon2000>{{cite journal|last1=Langdon|first1=Chris|last2=Takahashi|first2=Taro|last3=Sweeney|first3=Colm|last4=Chipman|first4=Dave|last5=Goddard|first5=John|last6=Marubini|first6=Francesca|last7=Aceves|first7=Heather|last8=Barnett|first8=Heidi|last9=Atkinson|first9=Marlin J.|title=Effect of calcium carbonate saturation state on the calcification rate of an experimental coral reef|journal=Global Biogeochemical Cycles|volume=14|issue=2|year=2000|pages=639–654|issn=08866236|doi=10.1029/1999GB001195}}</ref><ref name=cotwonow>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://co2now.org/ |عنوان=NOAA Mauna Loa dataset |ناشر=[[سازمان ملی اقیانوسی و جوی|NOAA]] |کد زبان=en |تاریخ بازبینی=30 Dec 2012 |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DIDQQHyX?url=http://co2now.org/ |تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012}}</ref><ref name="Carbon Trends">{{یادکرد وب |عنوان=Trends in Carbon Dioxide |نشانی=http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/ |بازبینی=30 Dec 2012 |ناشر=[[سازمان ملی اقیانوسی و جوی|NOAA]] |کد زبان=en |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DIDRp3eU?url=http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/ |تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012}}</ref><ref name="carbon budget">{{یادکرد وب |عنوان=Carbon Budget 2009 Highlights |نشانی=http://www.globalcarbonproject.org/carbonbudget/09/hl-full.htm |بازبینی=30 Dec 2012 |اثر= |تاریخ=2009 |ناشر=globalcarbonproject.org |کد زبان=en |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20111216001323/http://www.globalcarbonproject.org/carbonbudget/09/hl-full.htm |تاریخ بایگانی=۱۶ دسامبر ۲۰۱۱ |dead-url=yes}}</ref><ref name="Grida">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |عنوان=Climate Change 2001: The Scientific Basis |نشانی=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/fig3-2.htm |اثر=Grida.no |کد زبان=en |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20070427162234/http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/fig3-2.htm |تاریخ بایگانی=۲۷ آوریل ۲۰۰۷ |accessdate=۲۹ دسامبر ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref><ref name="deep ice">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Amos |نام=Jonathan |عنوان=Deep ice tells long climate story |نشانی=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/5314592.stm |بازبینی=30 Dec 2012 |اثر=[[بی‌بی‌سی|BBC]] |تاریخ=4 Sep 2006 |کد زبان=en |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6DIDU5ueW?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/5314592.stm |تاریخ بایگانی=30 دسامبر 2012}}</ref><ref name=PettyG>{{یادکرد ژورنال | نام خانوادگی =Petty | نام =G.W. | عنوان =A First Course in Atmospheric Radiation | ناشر =Sundog Publishing| سال =2004 | صفحه =229-251|شابک=978-0972903318|زبان=en}}</ref><ref name="Etheridge1996">{{یادکرد ژورنال | نام خانوادگی =Etheridge | نام =D. M.| عنوان = Natural and anthropogenic changes in atmospheric (CO2) over the last 1000 years from air in Antarctic ice and fire| ژورنال =Geophysics Researches | شماره =101 | سال = 1996| صفحه = 4115 - 4128 | doi =10.1029/95JD03410 | bibcode = 1996JGR...101.4115E |issn=0148-0227}}</ref><ref name="ENN">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Soos |نام=Andy |عنوان=CO2 Ocean Sequestration |نشانی=http://www.enn.com/enn_original_news/article/42258 |بازبینی=۸ ژانویه ۲۰۱۳ |اثر=ENN |تاریخ= ۲۰ ژانویه ۲۰۱۱ |ناشر= |کد زبان=en}}</ref><ref name="NASAint">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Riebeek |نام=Holli |عنوان=The Carbon Cycle |نشانی=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/ |بازبینی=23 Jan 2013 |اثر=NASA Earth Observatory |تاریخ=June 16, 2011 |ناشر=[[ناسا|NASA]] |کد زبان=en}}</ref><ref name="NASAfast">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Riebeek |نام=Holli |عنوان=The Fast Carbon Cycle |نشانی=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/page3.php |بازبینی=23 Jan 2013 |اثر=NASA Earth Observatory |تاریخ=June 16, 2011 |ناشر=[[ناسا|NASA]] |کد زبان=en}}</ref>
<ref name="Niel49">{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱=Niel |نام۱=Van |عنوان=THE COMPARATIVE BIOCHEMISTRY OF PHOTOSYNTHESIS VAN NIEL, C B |تاریخ=1 ژوئیه ۱۹۴۹ |شماره=37 |صفحات=371-383 |پیوند=https://www.jstor.org/stable/27826281?sid=primo |تاریخ بازبینی=22 اکتبر 2021}}</ref>
<ref name="osti">{{cite web |url=http://www.osti.gov/bridge/servlets/purl/10169154-cT5xip/10169154.PDF |title=Chemical Reaction Model for Oil and Gas Generation from Type I and Type II Kerogen |last1=Braun |first1=Robert L. |last2=Burnham |first2=lan K. |publisher=Lawrence Livermore National Laboratory |date=June 1993 |accessdate=23 Jan 2013}}</ref><ref name="nyt10">{{cite news |url=http://www.nytimes.com/2010/08/03/science/03oil.html |title=Tracing Oil Reserves to Their Tiny Origins |first=William J. |last=Broad |work=The New York Times |date=August 2, 2010 |accessdate=23 Jan 2013}}</ref><ref name="IPCCslow">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=The Global Carbon Cycle |نشانی=http://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/wg1/509.htm |بازبینی=23 Jan 2013 |اثر=[[هیئت بین دولتی تغییرات آب‌وهوایی|IPCC]] |تاریخ= |ناشر= |نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20120517034734/http://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/wg1/509.htm |تاریخ بایگانی=۱۷ مه ۲۰۱۲ |کد زبان=en |dead-url=yes}}</ref><ref name="NASAslow">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Riebeek |نام=Holli |عنوان=The Slow Carbon Cycle |نشانی=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/page2.php |بازبینی=23 Jan 2013 |اثر=NASA Earth Observatory |تاریخ=June 16, 2011 |ناشر=[[ناسا|NASA]] |کد زبان=en}}</ref><ref name="NASAcha">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Riebeek |نام=Holli |عنوان=Changes in the Carbon Cycle |نشانی=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/page4.php |بازبینی=23 Jan 2013 |اثر=NASA Earth Observatory |تاریخ=June 16, 2011 |ناشر=[[ناسا|NASA]] |کد زبان=en}}</ref><ref name="NASAdefor">{{cite web|url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2004/0603amazondry.html|title=NASA – Top Story – NASA DATA SHOWS DEFORESTATION AFFECTS CLIMATE|access-date=۲۳ ژانویه ۲۰۱۳|archive-date=۲۸ ژوئن ۲۰۰۹|archive-url=https://web.archive.org/web/20090628101512/http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2004/0603amazondry.html|dead-url=yes}}</ref><ref name="newsfromafrica">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.newsfromafrica.org/newsfromafrica/articles/art_9607.html|عنوان=Massive deforestation threatens food security|3=|بازبینی=23 Jan 2013|کد زبان=en|archive-date=۱۸ ژوئیه ۲۰۱۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20110718105636/http://www.newsfromafrica.org/newsfromafrica/articles/art_9607.html|dead-url=yes}}</ref><ref name="SCID01">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=Deforestation |نشانی=http://www.sciencedaily.com/articles/d/deforestation.htm |بازبینی=23 Jan 2013 |اثر=ScienceDaily |تاریخ= |ناشر= |نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20090513133737/http://www.sciencedaily.com/articles/d/deforestation.htm |تاریخ بایگانی=۱۳ مه ۲۰۰۹ |کد زبان=en |dead-url=yes}}</ref><ref name="SCID02">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=Confirmed: Deforestation Plays Critical Climate Change Role |نشانی=http://www.sciencedaily.com/releases/2007/05/070511100918.htm |بازبینی= 23 Jan 2013|اثر=ScienceDaily |تاریخ=May 11, 2007 |ناشر= |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=en}}</ref>

<ref name="Prentice_etal_2001_2">{{cite book |last=Prentice |first=I.C. |hdl=10067/381670151162165141 |chapter=The carbon cycle and atmospheric carbon dioxide |title=Climate change 2001: the scientific basis: contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergouvernmental Panel on Climate Change |editor1-last=Houghton |editor1-first=J.T. |year=2001}}</ref>

<ref name="noaagi">{{Cite web |url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/aggi/ |title=The NOAA Annual Greenhouse Gas Index (AGGI) - An Introduction |publisher=[[اداره ملی اقیانوسی و جوی]] Global Monitoring Laboratory/Earth System Research Laboratories |access-date=2020-10-30}}</ref>

<ref name="oceanservice">{{Cite web |url=https://oceanservice.noaa.gov/facts/acidification.html |title=What is Ocean Acidification? |publisher=National Ocean Service, [[اداره ملی اقیانوسی و جوی]] |access-date=2020-10-30}}</ref>

<ref name="scor_int">{{cite web|url=http://www.scor-int.org/OBO2009/A&O_Report.pdf|title=Report of the Ocean Acidification and Oxygen Working Group, SCOR Biological Observatories Workshop|publisher=International Council for Science's Scientific Committee on Ocean Research (SCOR) |website=scor-int.org/ |date=2009-09-30}}</ref>

<ref name="heede2014">{{Cite journal |author=Heede, R. |title=Tracing anthropogenic carbon dioxide and methane emissions to fossil fuel and cement producers, 1854–2010 |journal=Climatic Change |volume=122 |pages=229–241 |year=2014 |issue=1–2 |doi=10.1007/s10584-013-0986-y|bibcode=2014ClCh..122..229H |doi-access=free}}</ref>
}}

{{پایان چپ‌چین}}

== پیوند به بیرون ==
{{در پروژه‌های خواهر
| ویکی‌انبار-رده = Carbon cycle}}
* {{یوتیوب|OByqdUhWERk|ناسا، چرخهٔ کربن}}
* [http://cce.nasa.gov/cce/index.htm? صفحهٔ چرخهٔ کربن و اکوسیستم] در وبگاه رسمی [[ناسا]]
* [http://earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/?src=eoa-features چرخه کربن]، پرایمر به‌روز شده توسط [[رصدخانه]] زمینی [[ناسا]]، ۲۰۱۱ {{En}}
* {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=Appenzeller |نام=Tim |نام خانوادگی۲=|نام۲=|عنوان=The case of the missing carbon |ناشر=[[نشنال جیوگرافیک]] |دوره=|شماره=|سال=۲۰۰۴ |صفحه=|پیوند=http://environment.nationalgeographic.com/environment/global-warming/missing-carbon.html| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DIDUgAmB | تاریخ بایگانی = ۳۰ دسامبر ۲۰۱۲}} {{En}}
* [https://web.archive.org/web/20040602163557/http://www.carboncyclescience.gov/ برنامهٔ علمی چرخهٔ کربن] {{En}}
* [http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/index.html NOAA گازهای گلخانه‌ای چرخهٔ کربن] - گروه ''NOAA'' {{En}}
* [http://www.globalcarbonproject.org/ پروژه جهانی کربن] - ابتکار مشارکت علوم سیستم زمینی {{En}}
* [http://www.grida.no/climate/vital/13.htm UNEP چرخهٔ کربن فعلی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080915231431/http://www.grida.no/climate/vital/13.htm |date=۱۵ سپتامبر ۲۰۰۸}} - تغییرات آب و هوایی، سطح کربن و جریان {{En}}
* [http://oco.jpl.nasa.gov/ ناسا در رصدخانه کربن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180909072113/https://oco.jpl.nasa.gov/ |date=۹ سپتامبر 2018}} {{En}}
* [http://www.carboscope.eu/ Carboscope] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190816121622/http://carboscope.eu/ |date=۱۶ اوت ۲۰۱۹ }}، وبگاه ارائه‌دهندهٔ نقشهٔ تمام جریان‌های گازهای گلخانه‌ای (کربن دی‌اکسید و متان) {{En}}
* [http://www.carboschools.org/ CarboSchools]، وب‌گاهی آموزشی با بسیاری از منابع به مطالعه چرخهٔ کربن در مدارس متوسطه {{En}}
* [http://carboncycle.aos.wisc.edu/ کربن و آب و هوا]، یک وبگاه آموزشی با اپلت چرخهٔ کربن برای مدل‌سازی و طرح‌ریزی پروژه‌های شخصی {{En}}

{{چرخه کربن}}
{{چرخه بیوژئوشیمی}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}

[[رده:اقیانوس‌نگاری شیمیایی]]
[[رده:تأثیرات تغییر اقلیم]]
[[رده:تغییر اقلیم]]
[[رده:چرخه کربن|چرخه کربن]]
[[رده:چرخه‌های بیوژئوشیمی|کربن]]
[[رده:زیست‌جغرافیا]]
[[رده:زیست‌شناسی خاک]]
[[رده:ژئوشیمی]]
[[رده:شیمی خاک]]
[[رده:فتوسنتز]]
[[رده:کربن]]
[[رده:محیط زیست]]
[[رده:مدل‌های عددی اقلیم و هوا]]
[[رده:مسائل زیست‌محیطی جهانی]]