نمایش مبدأ برای پروتون

{{کاربردهای دیگر}}
{{Infobox particle
| bgcolour       =
| classification = [[باریون]]
| name           = پروتون
| image          = Quark structure proton.svg
| caption        = در محتوای [[مدل کوارک]] یک پروتون [[بار رنگ]] هر کوارک مجرد رنگی دلخواه است ولی هر سه رنگ باید حضور داشته باشند. نیروهای بین کوارک‌ها توسط [[گلوئون]]‌ها حایل می‌شود.
| num_types      =
| composition    = 2 [[up quark]]s (u), 1 [[down quark]] (d)
| statistics     = [[فرمیون]]ی
| group          = [[هادرون]]
| generation     =
| interaction    = [[گرانش]]، [[الکترومغناطیس]]، [[نیروی هسته‌ای ضعیف|ضعیف]]، [[نیروی هسته‌ای قوی|قوی]]
| antiparticle   = [[آنتی  پروتون]]
| theorized      = [[ویلیام پرووت]] (۱۸۱۵)
| discovered     =
| symbol         = {{SubatomicParticle|Proton}}, {{SubatomicParticle|Proton+}}, {{SubatomicParticle|Nucleon+}}, {{chem|1|1|H|+}}
| mass           = {{physconst|mp}}{{سخ}}{{physconst|mp_Da}}{{سخ}}{{physconst|mpc2_MeV|unit=no|after=&nbsp;{{val|ul=MeV/c2}}}}
| mean_lifetime   = > {{val|3.6|e=۲۹|u=سال}}<ref>{{Cite journal|last1=The SNO+ Collaboration|last2=Anderson|first2=M.|last3=Andringa|first3=S.|last4=Arushanova|first4=E.|last5=Asahi|first5=S.|last6=Askins|first6=M.|last7=Auty|first7=D. J.|last8=Back|first8=A. R.|last9=Barnard|first9=Z.|last10=Barros|first10=N.|last11=Bartlett|first11=D.|date=2019-02-20|title=Search for invisible modes of nucleon decay in water with the SNO+ detector|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/PhysRevD.99.032008|journal=Physical Review D|volume=99|issue=3|pages=032008|doi=10.1103/PhysRevD.99.032008|arxiv=1812.05552 |bibcode=2019PhRvD..99c2008A |s2cid=96457175}}</ref> (ثابت)
| electric_charge = {{val|p=+|۱|ul=e}}
| charge_radius = {{val|0.8414|(19)|u=[[Femtometre|fm]]}}<ref name="CODATA2018">{{cite web| url = https://physics.nist.gov/cuu/Constants/index.html| title = "2018 CODATA recommended values"| access-date = 2019-05-31| archive-date = 2018-01-22| archive-url = https://web.archive.org/web/20180122130230/https://physics.nist.gov/cuu/Constants/index.html| url-status = live}}</ref>
| electric_dipole_moment = < {{val|2.1|e=-۲۵|u=''e''⋅cm}}<ref>{{Cite journal|last=Sahoo|first=B. K.|date=2017-01-17|title=Improved limits on the hadronic and semihadronic $CP$ violating parameters and role of a dark force carrier in the electric dipole moment of $^{199}\mathrm{Hg}$|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/PhysRevD.95.013002|journal=Physical Review D|volume=95|issue=1|pages=013002|doi=10.1103/PhysRevD.95.013002|arxiv=1612.09371 |s2cid=119344894}}</ref>
| electric_polarizability = {{val|0.00112|(4)|u=fm<sup>3</sup>}}
| magnetic_moment = {{physconst|mup}}{{سخ}}{{physconst|mup/muB|after=&nbsp;[[Bohr magneton|''μ''<sub>B</sub>]]}}{{سخ}}{{physconst|mup/muN|after=&nbsp;[[Nuclear magneton|''μ''<sub>N</sub>]]}}
| magnetic_polarizability = {{val|1.9|(5)|e=-۴|u=fm<sup>3</sup>}}
| spin = {{sfrac|1|2}} [[reduced Planck constant|''ħ'']]
| isospin = {{sfrac|1|2}}
| parity = +۱
| condensed_symmetries = ''[[Isospin|I]]''(''[[Total angular momentum|J]]''<sup>''[[Parity (physics)|P]]''</sup>) = {{sfrac|1|2}}({{sfrac|1|2}}<sup>+</sup>)
}}

'''پروتون''' {{به انگلیسی|Proton}} [[ذرات زیراتمی|ذره‌ای زیراتمی]]، با نماد <chem>p
</chem> یا <math>\text{p}^+</math> است که جرمش ۱۸۳۷ برابر جرم [[الکترون]] و اندکی کمتر از [[نوترون|جرم نوترون]] است. به پروتون و نوترون که هر کدام جرمی حدود ۱ یکای جرم اتمی ([[یکای جرم اتمی|amu]]) دارند [[ذرات هسته‌ای|نوکلئون]] (ذرات درون هستهٔ اتم‌ها) هم می‌گویند. بار پروتون مثبت و اندازه‌اش با [[بار الکترون]] (1e+) یعنی <sup>۱۹-</sup>۱۰× ۱٫۶۰۲۲ [[کولن]] برابر است.

هستهٔ هر اتم، یک یا چند پروتون دارد. شمار پروتون‌ها در هسته، [[عدد اتمی]] نام دارد که با Z نمایش داده می‌شود و مشخص‌کنندهٔ [[عنصر شیمیایی|عنصر شیمیایی‌ست]]، به این معنی که شمار پروتون‌های هستهٔ اتم هر عنصر شیمیایی یکتاست؛ هر عنصر شیمیایی، عدد اتمی منحصر به خود دارد.

''پروتون'' که در یونانی به معنی «نخستین» است، نامی‌ست که در ۱۹۲۰، [[ارنست رادرفورد]] به هستهٔ هیدروژن داد. او سال‌ها پیش‌از آن دریافته‌بود که هستهٔ [[هیدروژن]] را (که می‌دانستند سبک‌ترین هسته است) می‌توان با برخورد اتمی از هستهٔ [[نیتروژن]] بیرون کشید. ازاین‌رو به نظر می‌رسید پروتون باید [[ذرات بنیادی|ذره‌ای بنیادی]] و واحد سازندهٔ هستهٔ نیتروژن و دیگر هسته‌های سنگین‌تر (از هیدروژن) باشد.

با آن‌که در آغاز گمان می‌رفت، پروتون [[ذرات بنیادی|ذرهٔ بنیادی]]<nowiki/>ست، امروزه در طبقه‌بندیِ [[مدل استاندارد (ذرات بنیادی)|مدل استاندارد فیزیک ذرات]]، پروتون مانند نوکلئونِ دیگر، یعنی نوترون، یکی از [[هادرون]]‌ها و ذره‌ای با سه [[کوارک]] ظرفیتی‌ست؛ دو [[کوارک بالا]] که بار الکتریکی هر یک (۲e/۳)+ و یک [[کوارک پایین]] که بار الکتریکی‌ش ۳/e - است.<ref>{{پک/بن|2012|ک=Encyclopedia of Nuclear Physics and its Applications|زبان=en|ص=390}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|نشانی=http://dx.doi.org/10.1017/cbo9781139164405|عنوان=An Introduction to Nuclear Physics|نام خانوادگی=Cottingham|نام=W. N.|نام خانوادگی۲=Greenwood|نام۲=D. A.|تاریخ=2001|ناشر=Cambridge University Press|شابک=9781139164405|مکان=Cambridge}}</ref> سهم [[جرم در نسبیت خاص|جرم سکون]] کوارک‌ها در جرم پروتون تنها ۱٪ است.<ref>{{Cite journal|date=2010|title=Has the mass of the common quark been nailed down?|url=http://dx.doi.org/10.1063/pt.5.024218|journal=Physics Today|doi=10.1063/pt.5.024218|issn=1945-0699}}</ref> بقیهٔ جرم پروتون، برخاسته از انرژی بستگیِ کرومودینامیکِ کوانتومی شامل [[انرژی جنبشی]] کوارک‌ها و انرژی میدان‌های [[گلوئون]]<nowiki/>هایی‌ست که کوارک‌ها را پیوند می‌دهد. ازآنجاکه پروتون ذرهٔ بنیادی نیست، اندازهٔ فیزیکی دارد که می‌توان آن را سنجید؛ [[مقدار مؤثر|جذر میانگین مربعی]] شعاع پروتون، ۰٫۸۴ تا ۰٫۸۷ فِرمی است (هر فرمی برابر <sup>۱۵-</sup>۱۰ متر است).<ref>{{Cite journal|last=Castelvecchi|first=Davide|date=2017-10-05|title=Proton-size puzzle deepens|url=http://dx.doi.org/10.1038/nature.2017.22760|journal=Nature|doi=10.1038/nature.2017.22760|issn=1476-4687}}</ref> ۲۰۱۹، دو بررسی مستقل با روش‌های متفاوت، شعاع پروتون را اندازه گرفتند و به ۰٫۸۳۳ فرمی رسیدند. خطای این اندازه‌گیری‌ها ۰٫۰۱۰± فرمی بود.

پروتون آزاد و الکترون، در دمای کم، پیوند می‌سازند، گرچه ویژگی پروتون تغییر نمی‌کند. پروتونی که به‌سرعت از ماده می‌گذرد، در اثر برهم‌کنش با هسته‌ها و الکترون‌های ماده کُند می‌شود و سرانجام [[اوربیتال اتمی|ابر الکترونی]] یکی از اتم‌ها آن را جذب می‌کند؛ بنابراین، اتم، پروتون‌دار و در واقع [[ترکیب شیمیایی]] آن اتم با هیدروژن است. هر جا که الکترون آزاد در خلأ باشد، پروتونی که به‌اندازه کافی کُند باشد می‌تواند یک الکترون جذب کند و اتم خنثای هیدروژن بسازد که از دیدگاه شیمیایی، [[رادیکال آزاد]] است. این اتم‌های «هیدروژن آزاد» در انرژی کم تمایل به [[واکنش شیمیایی]] با دیگر اتم‌ها دارند. واکنش اتم‌های آزاد هیدروژن با هم، به ساخت مولکول هیدروژن (<chem>H2</chem>) می‌انجامد که که فراوان‌ترین بخش [[ابر مولکولی|ابرهای مولکولی]] در [[محیط میان‌ستاره‌ای|فضای میان‌ستاره‌ای]] است.

== شرح ==
پروتون، [[فرمیون]]ی با اسپین ½- است که از سه کوارک ظرفیت ساخته‌شده<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Adair, R.K.|سال=1989|عنوان=The Great Design: Particles, Fields, and Creation|صفحه=214|ناشر=Oxford University Press}}</ref> و دارای توزیع [[بار الکتریکی]] مثبتی است که با آهنگ نمایی کم می‌شود. شعاع پروتون حدوداً ۰/۸ [[فمتومتر]] است.<ref>{{یادکرد کتاب|نشانی=https://www.worldcat.org/oclc/262679959|عنوان=Fundamentals in nuclear physics: from nuclear structure to cosmology|نام خانوادگی=(Jean-Louis)|نام=Basdevant, J. L.|تاریخ=2005|ناشر=Springer|شابک=0387016724|مکان=New York|oclc=262679959}}</ref> همین کوارک‌های ظرفیت هستند که پروتون را به یک [[باریون]]، که خود یک زیرذرهٔ [[هادرون|هادرونی]]<nowiki/>ست، تبدیل می‌کنند. دو [[کوارک بالا]] و یک [[کوارک پایین]] با نیرویی بسیار زیاد و با میانجی‌گری گلوئون به هم وصل هستند. امروزه بر این باورند که پروتون از سه [[کوارک ظرفیت]] (بالا بالا پایین)، گلوئون‌ها و جفت‌هایی ظرفیتی از [[کوارک#کوارک‌های دریایی|کوارک دریایی]] تشکیل شده‌اند.

پروتون و [[نوترون]] ذرات درون‌هسته‌ای هستند و می‌توانند از راه [[نیروی هسته‌ای]] به هم وصل شده، [[هسته اتم]] را شکل دهند. هسته فراوان‌ترین ایزوتوپ [[هیدروژن]]، تنها یک پروتون دارد. دو [[ایزوتوپ]] دیگر هیدروژن، [[دوتریوم]] و [[تریتیوم]]، به ترتیب یک و دو نوترون دارند که به پروتون وصل شده‌اند. هسته سایر اتم‌ها از بیش از یک پروتون و تعداد متفاوتی نوترون شکل گرفته است.

== تاریخچه ==
زمان زیادی گذشت، تا مفهوم ذرهٔ هیدروژن‌مانند به عنوان سازنده اتم‌های دیگر توسعه یابد. نخست، [[ویلیام پروت]]، ۱۸۱۵، برپایه برداشت ساده‌انگارانه‌ای از [[وزن اتمی]]، چنین فرض کرد که همه اتم‌ها از اتم‌های هیدروژن که او آن‌ها را پروتیل می‌نامید، تشکیل شده‌اند. پس از آن که وزن اتمی دقیق‌تر اندازه گرفته‌شد، این فرضیه رد شد.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Eric R.|عنوان=The periodic table its story and its significance|تاریخ=2007|ناشر=Oxford University Press|مکان=Oxford|شابک=978-0-19-534567-4}}</ref>

۱۸۸۶، [[اویگن گلدشتاین]] با کشف پرتوهای آنُدی نشان داد که آن‌ها ذره‌هایی با بار مثبت هستند که از گازها تولید می‌شوند. البته، ازآن‌جاکه این ذرات منتشرشده از گازها، نسبت بار به جرم متفاوتی داشتند، شناسایی آن‌ها به عنوان یک ذره، برخلاف الکترون با بار الکتریکی منفی، امکان نداشت. اما، ۱۸۹۸، [[ویلهلم وین]]، یون هیدروژن را به عنوان ذره‌ای که دارای بیشترین نسبت بار به جرم در گازهای یونیزه است، کشف کرد.

پس از کشف هسته اتم از سوی [[ارنست رادرفورد]] در ۱۹۱۱، آنتونیوس فان‌دِر بروک پیش نهاد که جای هر عنصر در جدول تناوبی، متناظر با بار هسته آن است. [[هنری موزلی]] در ۱۹۱۳ آن را با به‌کارگیری طیف [[پرتو ایکس]]، تجربی تأیید کرد.<ref>{{Cite journal|last=Wien|first=W.|date=1904|title=Über positive Elektronen und die Existenz hoher Atomgewichte|url=http://dx.doi.org/10.1002/andp.18943180404|journal=Annalen der Physik|volume=318|issue=4|pages=669–677|doi=10.1002/andp.18943180404|issn=0003-3804}}</ref>

۱۹۱۷، رادرفورد ثابت کرد که هسته‌های دیگر نیز هسته هیدروژن دارند، که معمولاً این را کشف پروتون می‌دانند.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Petrucci, R.H. ; Harwood, W.S. ; Herring, F.G..|عنوان=General Chemistry|تاریخ=2002|صفحه=۴۱|ویرایش=هشتم}}</ref> رادرفورد آزمایشی کرد که در آن، [[ذره آلفا|ذرات آلفا]] به هوا (که بیشتر آن نیتروژن است) شلیک می‌شدند و آشکارگرها اثراتی از هیدروژن را به عنوان محصول واکنش نشان می‌دادند. رادرفورد پس‌ازآن‌که آزمایش را با نیتروژن خالص تکرار و مشاهده کرد که اثرات بیشتر شده‌اند، نتیجه گرفت که این ذره‌های هیدروژن تنها می‌توانند از نیتروژن آمده باشند، و بنابراین هسته نیتروژن باید دارای هیدروژن باشد. در این آزمایش یک هسته هیدروژن جدا می‌شد و نیتروژن به [[ایزوتوپ‌های اکسیژن|اکسیژن-۱۷]] تبدیل می‌شد. این رخداد، نخستین [[واکنش هسته‌ای]] گزارش شده است.

<sup>14</sup>N + α → <sup>17</sup>O + p

رادرفورد با تأثیر از فرضیه پروت می‌دانست که هیدروژن ساده‌ترین و سبک‌ترین عنصر، و واحد سازنده عناصر دیگر است. کشف این که هیدروژن در هسته همه اتم‌های دیگر نیز هست، رادرفورد را بر آن داشت که نامی ویژه به عنوان یک ذره، به هسته هیدروژن بدهد. رادرفورد چنین پنداشت که هیدروژن به عنوان سبک‌ترین عنصر، تنها دارای یکی از این ذره‌ها است و این واحد سازنده بنیادی جدید را پروتون نامید. این واژه از ریشه یونانی، به معنی نخستین، می‌آمد.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Pais|نام=Abraham|عنوان=Inward bound: of matter and forces in the physical world|تاریخ=2002|ناشر=Clarendon Press [u.a.]|مکان=Oxford|شابک=0198519974|صفحه=۲۹۶|ویرایش=Repr}}</ref>

۲۴ اوت ۱۹۲۰، اولیور لاج در جلسه ای در مؤسسه بریتانیایی پیشرفت‌های علمی از رادرفورد خواست تا برای جلوگیری از اشتباه‌گرفتن هیدروژن معمولی با هیدروژن مثبت، نامی برای آن انتخاب کند. رادرفورد که واژه ''پروتیل'' را که از سوی پروت استفاده شده‌بود در ذهن داشت، پروتون (proton) و پرووتون (prouton) را پیش نهاد، که واژه نخستین پذیرفته شد.<ref>{{Cite journal|date=|title=Meeting announcement|url=http://dx.doi.org/10.1002/lary.5540940122|journal=The Laryngoscope|volume=94|issue=1|pages=117–117|doi=10.1002/lary.5540940122|issn=0023-852X}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Romer|first=Alfred|date=|title=Proton or prouton?: Rutherford and the depths of the atom|url=http://aapt.scitation.org/doi/10.1119/1.18640|journal=American Journal of Physics|language=en|volume=65|issue=8|pages=707–716|doi=10.1119/1.18640|issn=0002-9505}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Wilkes|first=Richard Jeffrey|date=2017-11-15|title=Experimental Neutrino Physics|url=http://dx.doi.org/10.2172/1408922}}</ref>

تحقیقات نشان می‌دهد که رعدوبرق می‌تواند پروتون‌هایی با انرژی تا چند ده‌میلیون الکترون‌ولت تولید کند.<ref>{{Cite journal|last=Köhn|first=Christoph|last2=Diniz|first2=Gabriel|last3=Harakeh|first3=Muhsin N.|date=2017-01-27|title=Production mechanisms of leptons, photons, and hadrons and their possible feedback close to lightning leaders|url=http://doi.wiley.com/10.1002/2016JD025445|journal=Journal of Geophysical Research: Atmospheres|language=en|volume=122|issue=2|pages=1365–1383|doi=10.1002/2016jd025445|issn=2169-897X|pmc=PMC5349290|pmid=28357174}}</ref>
[[پرونده:Portrait of Ernest Rutherford Wellcome M0011596.jpg|بندانگشتی|ارنست رادرفورد]]
از پروتون معمولاً در [[پروتون‌درمانی]] یا آزمایش‌های فیزیک ذره‌ای استفاده می‌شود. یکی از بهترین نمونه‌ها، [[برخورددهنده هادرونی بزرگ|شتاب‌دهنده بزرگ هادرونی]] است.

== پایداری ==
پروتون آزاد (که به هیچ نوترون یا الکترونی بسته نباشد) ذره‌ای پایدار است که تاکنون [[واپاشی هسته‌ای|واپاشی]] آن به ذرات دیگر دیده نشده است. پروتون آزاد، به‌طور طبیعی در دما و انرژی زیاد، که پروتون دارای انرژی کافی برای جداشدن از الکترون باشد، دیده می‌شود. در [[پلاسما (فیزیک)|پلاسما]]، پروتون آزاد هست، زیرا دما چنان زیاد است که مانع می‌شود پروتون، الکترونی را جذب کند و پیوند بسازند. ۹۰٪ [[پرتو کیهانی|پرتوهای کیهانی]] که در فضای میان‌ستاره‌ای منتشر می‌شوند، پروتون‌های پرسرعت (پرانرژی) است. در برخی [[واپاشی هسته‌ای|واپاشی‌های هسته‌ای]] نادر نیز پروتون از هستهٔ اتم گسیل می‌شود. نوترون آزاد ناپایدار است و در اثر واپاشی، پروتون، الکترون و [[پادنوترینو]] آزاد می‌شوند.

تاکنون واپاشی خودبه‌خود پروتون آزاد دیده نشده است. برای همین، پروتون در مدل استاندارد، ذره‌ای پایدار است. اما در برخی [[نظریه وحدت بزرگ|نظریه‌های وحدت بزرگ]] فیزیک ذرات، [[واپاشی پروتون]] پیش‌بینی می‌شود و [[نیم‌عمر|نیمه‌عمر]] آن از <sup>۳۱+</sup>۱۰ تا <sup>۳۶+</sup>۱۰ سال است و در برخی پژوهش‌های تجربی برای عمر میانگین پروتون در اثر واپاشی فرضیِ آن به ذرات دیگر حد پایین تعیین شده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=Lee|نام=Dae-Gyu|نام خانوادگی۲=Mohapatra|نام۲=R.|نام خانوادگی۳=Parida|نام۳=M.|نام خانوادگی۴=Rani|نام۴=Merostar|عنوان=Predictions for the proton lifetime in minimal nonsupersymmetric SO(10) models: An update|ژورنال=Physical Review D|تاریخ=ژانویه 1995|جلد=51|شماره=1|صفحات=229–235|doi=10.1103/PhysRevD.51.229}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Buccella|first=F.|last2=Miele|first2=G.|last3=Rosa|first3=L.|last4=Santorelli|first4=P.|last5=Tuzi|first5=T.|date=|title=An upper limit for the proton lifetime in SO(10)|url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0370269389906370|journal=Physics Letters B|volume=233|issue=1-2|pages=178–182|doi=10.1016/0370-2693(89)90637-0|issn=0370-2693}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Lee|first=Dae-Gyu|date=|title=Predictions for the proton lifetime in minimal nonsupersymmetric SO(10) models: An update|url=https://link.aps.org/doi/10.1103/PhysRevD.51.229|journal=Physical Review D|volume=51|issue=1|pages=229–235|doi=10.1103/PhysRevD.51.229}}</ref>

در آزمایش‌ها با [[آشکارساز ذرات|آشکارگر]] [[سوپر کامیوکانده]] در ژاپن، حد پایین <sup>۳۳+</sup>۱۰ × ۶٫۶ سال برای [[نیمه‌عمر]] واپاشی پروتون به [[میون|پادمیوئون]] و [[پیون]] خنثی و حد پایین <sup>۳۳+</sup>۱۰× ۸٫۲ سال برای نیمه‌عمر واپاشی پروتون به [[پوزیترون]] و پیون خنثی به دست آمده است؛ یعنی در این آزمایش‌ها واپاشی پروتون دیده نشده و اگر پروتون وابپاشد با توجه به مدت آزمایش و مقدار ماده، نیمه‌عمر پروتون از این دو حد بیشتر است.<ref>{{Cite journal|last=Watanabe|first=H.|last2=Zhang|first2=H.|last3=Abe|first3=K.|last4=Hayato|first4=Y.|last5=Iida|first5=T.|last6=Ikeda|first6=M.|last7=Kameda|first7=J.|last8=Kobayashi|first8=K.|last9=Koshio|first9=Y.|date=|title=First study of neutron tagging with a water Cherenkov detector|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.astropartphys.2009.03.002|journal=Astroparticle Physics|volume=31|issue=4|pages=320–328|doi=10.1016/j.astropartphys.2009.03.002|issn=0927-6505}}</ref> در آزمایشی دیگر در [[:en:Sudbury Neutrino Observatory|رصدخانهٔ نوترینو سادبری]] در کانادا، پژوهش‌گران تلاش کردند پرتوهای گاما حاصل از واپاشی هسته‌های به‌جامانده از هر نوع واپاشیِ یکی از پروتون‌های هستهٔ اتم اکسیژن ۱۶ را آشکار کنند. در این آزمایش حد پایین <sup>۲۹+</sup>۱۰× ۲٫۱ سال برای نیمه‌عمر پروتون به دست آمد.<ref name="Ahmed2004">{{Cite journal |doi=10.1103/PhysRevLett.92.102004 |pmid=15089201 |bibcode=2004PhRvL..92j2004A |arxiv=hep-ex/0310030 |title=Constraints on Nucleon Decay via Invisible Modes from the Sudbury Neutrino Observatory |journal=[[Physical Review Letters]] |volume=92 |issue=10 |pages=102004 |year=2004 |last1=Ahmed |first1=S. |last2=Anthony |first2=A. |last3=Beier |first3=E. |last4=Bellerive |first4=A. |last5=Biller |first5=S. |last6=Boger |first6=J. |last7=Boulay |first7=M. |last8=Bowler |first8=M. |last9=Bowles |first9=T. |last10=Brice |first10=S. |last11=Bullard |first11=T. |last12=Chan |first12=Y. |last13=Chen |first13=M. |last14=Chen |first14=X. |last15=Cleveland |first15=B. |last16=Cox |first16=G. |last17=Dai |first17=X. |last18=Dalnoki-Veress |first18=F. |last19=Doe |first19=P. |last20=Dosanjh |first20=R. |last21=Doucas |first21=G. |last22=Dragowsky |first22=M. |last23=Duba |first23=C. |last24=Duncan |first24=F. |last25=Dunford |first25=M. |last26=Dunmore |first26=J. |last27=Earle |first27=E. |last28=Elliott |first28=S. |last29=Evans |first29=H. |last30=Ewan |first30=G. |s2cid=119336775 |display-authors=1}}</ref>

از سوی دیگر، [[گیراندازی الکترون|جذب الکترون]] و تبدیل پروتون به نوترون (که [[:en:Inverse beta decay|واپاشی بتای وارون]] نام دارد)، فرایندی آشنا در فیزیک است. این فرایند برای پروتون آزاد خودبه‌خود روی نمی‌دهد و نیاز به انرژی دارد. این واکنش، برگشت‌پذیر است و نوترون در [[واپاشی بتا]] که یکی از شکل‌های معمول واپاشی هسته‌ای‌ست، با میانگین نیمه‌عمر پانزده دقیقه به پروتون تبدیل می‌شود.

== جستارهای وابسته ==
* [[الکترونگاتیویته|الکترونگاتیوی]]

== منابع ==
{{پانویس|چپ‌چین=بله|۲}}

== پیوند به بیرون ==
{{آغاز چپ‌چین}}
* {{یادکرد کتاب|کتاب=Encyclopedia of Nuclear Physics and its Applications|نشانی=http://books.google.com/books?id=zVrdAAAAQBAJ&pg=PT390|سال=2012|زبان=en|تاریخ بازبینی=۲۰۱۳-۱۰-۰۸}}
* [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/particles/proton.html Proton definition]
{{پایان}}
{{ذرات بنیادی}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}

[[رده:پروتون| ]]
[[رده:علم در دهه ۱۹۱۰ (میلادی)]]
[[رده:فیزیک هیدروژن]]
[[رده:کاتیون‌ها]]
[[رده:نوکلئون‌ها]]