نمایش مبدأ برای ورنر هایزنبرگ

{{جدول اطلاعات دانشمند
|نام               = ورنر کارل هایزنبرگ
|تصویر             = Bundesarchiv Bild183-R57262, Werner Heisenberg.jpg
|عرض تصویر         =
|زیرنویس           =
|تاریخ تولد        = {{تولد|۱۹۰۱|۱۲|۵}}
|زادگاه            = [[وورتسبورگ]]، [[پادشاهی بایرن]]، [[امپراتوری آلمان]]
|تاریخ مرگ         = ۱۲ بهمن ۱۳۵۴ (خورشیدی) مصادف با {{مرگ و سن|۱۹۷۶|۲|۱|۱۹۰۱|۱۲|۵}}
|محل مرگ           = [[مونیخ]]، [[پادشاهی بایرن|بایرن]]، [[آلمان غربی]]
|محل زندگی         =
|شهروند            =
|ملیت              = [[آلمانی‌ها|آلمانی]]
|تبار              =
|رشته فعالیت       = [[فیزیک نظری]]
|محل کار           = [[دانشگاه گوتینگن]]{{سخ}}[[دانشگاه کپنهاگ]]{{سخ}}[[دانشگاه لایپزیگ]]{{سخ}}[[دانشگاه هومبولت برلین]]{{سخ}}[[دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ]]
|دانش‌آموختهٔ        = [[دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ]]{{سخ}}[[دانشگاه گوتینگن]]
|بنیاد گذار        =
|استاد راهنما      = [[آرنولد زومرفلد]]
|استاد راهنما آکادمیک = [[نیلز بور]]{{سخ}}[[ماکس برن]]
| دانشجویان دکتری = [[فلیکس بلوخ]]{{سخ}}[[ادوارد تلر]]{{سخ}}[[رودولف پیرلز]]{{سخ}}[[رینهارد اوهمه]]{{سخ}}[[فریدوارت وینتربرگ]]{{سخ}}[[اریش باگه]]{{سخ}}[[هانس هاینریش اولر]]{{سخ}} 
|دانشجویان معروف = [[جویدو بک]]{{سخ}}[[اوگو فانو]]{{سخ}}[[اتوره مایورانا]]{{سخ}}[[هربرت واگنر (فیزیکدان)|هربرت واگنر]]
|دلیل شهرت         =[[اصل عدم قطعیت]]{{-}}[[مکانیک ماتریسی]]{{-}}[[تفسیر کپنهاگی]]{{-}}[[تصویر هایزنبرگ]]{{-}}[[فرمول پراکندگی کارمرز-هایزنبرگ]]{{-}}[[ایزواسپین]]{{-}}[[سی*-جبر]]{{-}}[[حفره الکترونی]]{{-}}[[نوسان کوانتومی]]{{-}}[[ساختار رزونانسی]]{{-}}[[قطبش خلاء]]{{-}}[[فروریزش تابع موج]]
|تأثیرات           = [[رابرت دوپل]]{{سخ}}[[کارل فریدریش فون وایتسزکر]]
|جوایز             = [[پرونده:Nobel prize medal.svg|22px]] [[جایزه نوبل فیزیک]] (۱۹۳۲){{سخ}}[[مدال ماکس پلانک]] (۱۹۳۳){{سخ}}[[همکار انجمن سلطنتی]] (۱۹۵۵)
|دین               =[[مسیحیت]]
|پانویس            =
|امضا              = Werner Heisenberg signature.svg
}}
'''وِرنِر کارل هایزِنبرگ''' {{آلمانی|Werner Karl Heisenberg}} (۵ دسامبر ۱۹۰۱ – ۱ فوریه ۱۹۷۶) [[فهرست فیزیکدانان|فیزیک‌دان]] [[آلمان]]ی، برندهٔ [[جایزه نوبل فیزیک|نوبل فیزیک]]، و از پیشگامان [[فیزیک کوانتومی]] بود. او از اثرگذارترین دانشمندان در [[فیزیک نوین]] به‌شمار می‌رود.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =خبرگزاری مهر |نشانی=https://www.mehrnews.com/news/5219163/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%88%D8%B1%D9%86%D8%B1-%D9%87%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%86%D8%A8%D8%B1%DA%AF-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA-%DA%86%D8%A7%D9%BE |عنوان=ترجمه کتاب ورنر هایزنبرگ درباره نگاه فیزیکدانان به طبیعت چاپ شد | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref>

== زندگی ==
ورنر هایزنبرگ در سال ۱۹۰۱ در [[وورتسبورگ]] در خانواده‌ای دانشمند زاده شد. او در رشته [[فیزیک]] و زیر نظر [[آرنولد زومرفلد]] تحصیل کرد. در سال ۱۹۲۴ دستیار [[ماکس برن]] در [[گوتینگن]] بود و سپس در [[کپنهاگ]] با [[نیلز بوهر|نیلز بور]] همکاری کرد.

او مسیحی بود و در سال ۱۹۳۷ ازدواج کرد. وی و همسرش هفت فرزند داشتند. هایزنبرگ در سال ۱۹۷۶ در ۷۴ سالگی در [[مونیخ]] درگذشت.

== آثار ==
مهم‌ترین کشف هایزنبرگ نامعادلهٔ مشهور [[اصل عدم قطعیت|عدم قطعیت]] در [[مکانیک کوانتومی]] است. بر پایۀ این نامعادله، قطعیت اندازه‌گیری [[تکانه]] و مکان، رابطهٔ معکوس دارند. [[اصل عدم قطعیت هایزنبرگ]]، از نظر ریاضی، این‌گونه نوشته می‌شود:

:<math> \Delta x \cdot \Delta p \ge \frac{h}{4\pi} = \frac{\hbar}{2}</math>

کارهای باارزش دیگر هایزنبرگ در [[فیزیک ذره‌ای]] و [[فیزیک هسته‌ای|هسته‌ای]] است.

== سال‌های جنگ جهانی دوم ==
[[پرونده:Werner Heisenberg Briefmarke.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|تمبر یادبود هایزنبرگ در سال ۲۰۰۱]]
هایزنبرگ در [[جنگ جهانی دوم]] در آلمان ماند و محافظه‌کاری در پیش گرفت؛ با اینکه در پروژه ساخت بمب اتم هیتلر شرکت داشت، عضو حزب [[نازیسم|ناسیونال سوسیالیست‌های]] آلمان نشد.<ref>''Who's who in Nazi Germany''. Robert S. Wistrich. Publisher Routledge, 2001. {{ISBN|0-415-26038-8|en}} pp.103</ref> وی حتی به‌سبب نظراتش در [[فیزیک نظری]] («[[فیزیک آریایی]]»<ref>''Lise Meitner and the dawn of the nuclear age''. Patricia Rife, John Archibald (FRW) Wheeler. Publisher Birkhäuser, 2006. {{ISBN|0-8176-4559-4|en}} pp.158</ref>) از سوی [[یوهان اشتارک]]، «یهودی سفید» نامیده‌ شد.<ref>''Physics and national socialism: an anthology of primary sources
Volume 18 of Science networks historical studies''. Klaus Hentschel. Birkhäuser, 1996. {{ISBN|3-7643-5312-0|en}} pp.121</ref><ref>''In search of Klingsor''. Jorge Volpi Escalante. Publisher Simon and Schuster, 2002. {{ISBN|0-7432-0118-3|en}} pp.206</ref> البته هایزنبرگ از این اتهام، به‌دلایل خانوادگی<ref>''Hiroshima: the world's bomb: Making of the modern world''. Andrew Jon Rotter. Publisher Oxford University Press, 2008. ISBN 0-19-280437-5. pp.72-73</ref> از سوی [[هاینریش هیملر]]، فرمانده [[اس اس|اس‌اس]]، تبرئه شد و به کارهای علمی‌اش در آلمان در دوره [[نازیسم]] ادامه داد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Home - Heisenberg Web Exhibit|نشانی=https://history.aip.org/web-exhibits/heisenberg/|وبگاه=history.aip.org|بازبینی=2020-12-29}}</ref> بااین‌حال، دستگاه آلمان نازی از روی بی‌اعتمادی به او، کرسی معتبر [[آرنولد زومرفلد]] را، برخلاف توصیه خود زومرفلد، به او نداد.<ref>''Eurekas and euphorias''. Walter Gratzer. Oxford University Press, 2002. ISBN 0-19-280403-0 pp.288-289</ref> او که در ساخت راکتور و بمب هسته‌ای با نازی‌ها همکاری می‌کرد، سوم می ۱۹۴۵، سه روز پیش‌از تسلیم‌شدن آلمان، از سوی نیروهای آمریکایی بازداشت و برای بازجویی به [[انگلستان]] فرستاده شد و در کنار ۹ دانشمند دیگر، از سوی MI6 بازجویی شد و پس از ۸ ماه به آلمان نزد خانواده‌اش بازگشت. 

== در هنر ==
هایزنبرگ مانند [[ماکس پلانک]]، نوازنده چیره‌دست [[پیانو]] بود، و در کنسرت‌هایی نیز شرکت داشت.<ref>{{یادکرد وب |url=http://werner-heisenberg.unh.edu/hbgmusik.htm |title=Heisenberg Und Die Musik<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۱۷ مارس ۲۰۱۰ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100331205903/http://werner-heisenberg.unh.edu/hbgmusik.htm |archivedate=۳۱ مارس ۲۰۱۰ |dead-url=yes}}</ref>

== نوشته‌ها ==
«[[جزء و کل]]» یکی از نوشته‌های هایزنبرگ است. این کتاب، خاطرات هایزنبرگ را دربردارد، و برای مثال دربردارندهٔ چگونگی پیوستنش به دانشکدهٔ فیزیک [[دانشگاه مونیخ]]، آشنایی‌اش با نیلز بور، رفتار هایزنبرگ در زمان رایش سوم، بحث‌های علمی و فلسفی با افراد، و بسیاری از گوشه‌های زندگی این دانشمند بزرگ است.
این کتاب به فارسی ترجمه شده و [[مرکز نشر دانشگاهی]] آن را منتشر کرده‌است.

== یادمان‌ها ==
امروزه موزه‌ای از آثار او در آلمان برپاست.

شبکه [[بی‌بی‌سی]]-۴، ۲۰۰۲، دربارهٔ آخرین دیدار مشهور هایزنبرگ با [[نیلز بور]]، یک فیلم تئاتری بنام [[کپنهاگ (فیلم)|کپنهاگ]]، پخش کرد. [[دنیل کریگ]] (بازیگر نقش [[جیمز باند]]) در آن به نقش هایزنبرگ ظاهر شد.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.bbc.co.uk/bbcfour/cinema/features/copenhagen.shtml |عنوان=BBC - BBC Four Drama - Copenhagen: The Play<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |بازبینی=17 مارس 2010 |archive-date=14 آوریل 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090414212734/http://www.bbc.co.uk/bbcfour/cinema/features/copenhagen.shtml}}</ref>

''فیلم سینمایی [[اوپنهایمر (فیلم)|اوپنهایمر]]'' ساختهٔ [[کریستوفر نولان]] و با بازی [[کیلین مورفی]] در نقش اوپنهایمر، [[امیلی بلانت]] در نقش همسر اپنهایمر، [[رابرت داونی جونیور]] در نقش [[لوئیس استراوز|لوئیس استراوس]] و [[مت دیمون]] در نقش [[لسلی گرووز]]<nowiki/>در سال ۲۰۲۳ اکران شد که در آن به نقش این دانشمند اشاراتی شده است.

== منابع ==
{{پانویس|۲|چپ‌چین=بله}}

== پیوند به بیرون ==
{{ویکی‌گفتاورد}}
{{ویکی‌انبار|Werner Heisenberg}}
* [https://web.archive.org/web/20100804001541/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Heisenberg,+Werner Annotated Bibliography for Werner Heisenberg] from the [[Alsos Digital Library for Nuclear Issues]]
* ''[[MacTutor History of Mathematics archive|MacTutor]] Biography: [http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Heisenberg.html Werner Karl Heisenberg]''
* [http://www.aip.org/history/heisenberg/ Heisenberg/Uncertainty] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121016175541/http://www.aip.org/history/heisenberg/bibliography/contents.htm |date=۱۶ اكتبر ۲۰۱۲ }} biographical exhibit by [[American Institute of Physics]].
* [http://osulibrary.oregonstate.edu/specialcollections/coll/pauling/bond/people/heisenberg.html Key Participants: Werner Heisenberg] – ''Linus Pauling and the Nature of the Chemical Bond: A Documentary History''
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1932/heisenberg-bio.html Nobelprize.org biography]
* [http://histclo.com/essay/war/ww2/cou/ger/weap/wmd/nuc/sci/wh-ment30.html Werner Heisenberg: Atomic Physics Mentorees]
* {{cite web |title=Oral history interview transcript with Werner Heisenberg |date=16 June 1970 |publisher=American Institute of Physics, Niels Bohr Library & Archives |url=http://www.aip.org/history/ohilist/5027.html |access-date=۸ مارس ۲۰۱۹ |archive-date=۲۶ ژانویه ۲۰۱۳ |archive-url=https://web.archive.org/web/20130126113055/http://www.aip.org/history/ohilist/5027.html |url-status=dead }}
* {{cite web |title=Oral history interview transcript with Werner Heisenberg |date=30 November 1962 |publisher=American Institute of Physics, Niels Bohr Library & Archives |url=http://www.aip.org/history/ohilist/4661_1.html |access-date=۸ مارس ۲۰۱۹ |archive-date=۲۶ ژانویه ۲۰۱۳ |archive-url=https://web.archive.org/web/20130126121339/http://www.aip.org/history/ohilist/4661_1.html |url-status=dead }}
{{مستند کردن}}
{{برندگان جایزه نوبل فیزیک}}

{{ترتیب‌پیش‌فرض:هایزنبرگ، ورنر کارل}}
[[رده:استادان دانشگاه گوتینگن]]
[[رده:استادان دانشگاه لایپزیگ]]
[[رده:اعضای انجمن ماکس پلانک]]
[[رده:اعضای خارجی انجمن سلطنتی]]
[[رده:اعضای فرهنگستان سلطنتی هنر و علوم هلند]]
[[رده:اعضای فرهنگستان علوم آلمان در برلین]]
[[رده:اعضای فرهنگستان علوم باواریا]]
[[رده:اعضای فرهنگستان علوم پروس]]
[[رده:اعضای هیئت علمی دانشگاه هومبولت برلین]]
[[رده:اعضای وابسته خارجی آکادمی ملی علوم]]
[[رده:افراد مرتبط با سرن]]
[[رده:اهالی پادشاهی بایرن]]
[[رده:اهالی وورتسبورگ]]
[[رده:برندگان جایزه نوبل اهل آلمان]]
[[رده:برندگان جایزه نوبل فیزیک]]
[[رده:برندگان مدال ماکس پلانک]]
[[رده:پیش‌آهنگی و راهنمایی در آلمان]]
[[رده:دانشمندان سده ۲۰ (میلادی) اهل آلمان]]
[[رده:دانشمندان فیزیک نظری]]
[[رده:دانش‌آموختگان دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ]]
[[رده:درگذشتگان ۱۹۷۶ (میلادی)]]
[[رده:دریافت‌کنندگان پور لو مریت (نشان غیرنظامی)]]
[[رده:دینامیک سیالات‌دانان]]
[[رده:زادگان ۱۹۰۱ (میلادی)]]
[[رده:عملیات اپسیلون]]
[[رده:فیزیک‌دانان اهل آلمان]]
[[رده:فیزیک‌دانان سده ۲۰ (میلادی)]]
[[رده:فیزیک‌دانان کوانتوم]]
[[رده:فیلسوفان علم]]
[[رده:کوهنوردان اهل آلمان]]
[[رده:لوتریان‌های اهل آلمان]]
[[رده:ورنر کارل هایزنبرگ]]
[[رده:اعضای فرهنگستان پاپی علوم]]
[[رده:اعضای فرای‌کور]]
[[رده:اعضای مجمع فیلسوفان آمریکا]]
[[رده:دانشمندان اهل وورتسبورگ]]