نمایش مبدأ برای هائومیا

{| class="infobox" style="width: 20em;"
|+ style="font-size:larger;" | '''هائومیا{{سخ}}Haumea''' [[File:Haumea symbol (bold).svg|🝻|20px]]
|-
| colspan="2" style="text-align:center; background: #000000;" | [[پرونده:Haumea_Hubble.png|frameless|هائومیا (وسط) و دو ماه آن]]
|-
! bgcolor="#b3ccff" colspan="2" | {{وسط‌چین}}'''اکتشاف'''{{پایان}}
|-
|'''کاشفان'''
|[[مایکل براون (سیاره‌شناس)|مایکل براون]] یا [[خوزه لوئیس اورتیز مورنو]]<ref name="discovery"/>
|-
|'''تاریخ کشف'''
|۲۸ دسامبر ۲۰۰۴ (براون)<ref name="brown"/>{{سخ}}۲۸ ژوئیهٔ ۲۰۰۵ (اورتیز مورنو)<ref name="discovery"/>
|-
! bgcolor="#b3ccff" colspan="2" | {{وسط‌چین}}'''نام‌گذاری و طبقه‌بندی'''{{پایان}}
|-
|'''نام‌گذاری ریزسیاره‌ها'''
|هائومیا ۱۳۶۱۰۸<ref name="minorplanet"/>
|-
|'''[[نام‌گذاری اجرام آسمانی|نام جایگزین]]'''
|۲۰۰۳ ای‌ال<sub>۶۱</sub><ref name="haumea-overview"/>
|-
|'''نام پیشین (مستعار)'''
|[[بابا نوئل|سانتا]]<ref name="nasa-name"/>
|-
|'''نام رسمی'''
|[[هائومیا (افسانه)|هائومیا]]<ref name="brown"/>
|-
|'''طبقه‌بندی'''
|[[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتوله]]<ref name="britannica-dwarfplanet"/>{{سخ}}[[پلوتوئید]]<ref name="universe-plutoid"/>{{سخ}}[[جسم فرانپتونی]]<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = J.L. Ortiz, A. Thirouin, A. Campo Bagatin, R. Duffard, J. Licandro, D.C. Richardson, P. Santos-Sanz, N. Morales, P.G. Benavidez|نشانی=http://arxiv.org/abs/1110.3637 |عنوان= Rotational fission of Trans-Neptunian Objects. The case of Haumea| ناشر =[[دانشگاه کرنل|Cornell University Library]]|تاریخ بازبینی= 30 August 2013|کد زبان=en}}</ref><ref name="jpl"/>{{سخ}}[[کمربند کویپر|جسم کمربند کویپر]]<ref name="caltech"/>{{سخ}}[[ریزسیاره]]<ref name="minorplanet"/>{{سخ}}[[خانواده هائومیا|عضو خانوادهٔ هائومیا]]<ref name="caltech"/>
|-
! bgcolor="#b3ccff" colspan="2" | {{وسط‌چین}}'''ویژگی‌های مداری'''{{پایان}}
|-
|'''[[خروج از مرکز مداری|خروج از مرکز]]'''
|۰٫۱۹۵۲۳۷۵۱۰۳۴۱۰۳۰۳<ref name="jpl">{{یادکرد وب|نشانی= http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=136108|عنوان=JPL Small-Body Database Browser: 136108 Haumea (2003 EL61) | ناشر =[[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 30 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
|'''[[نیم‌قطر بزرگ]]'''
|۴۳٫۰۵۹ واحد نجومی{{سخ}}(۱۰<sup>۹</sup>×۶٫۴۵۸۸۵ کیلومتر)<ref name="jpl"/>
|-
|'''[[اوج و حضیض|اوج]]'''
|۵۱٫۴۶۵ واحد نجومی{{سخ}}(۱۰<sup>۹</sup>×۷٫۷۱۹۷۵ کیلومتر)<ref name="jpl"/>
|-
|'''[[اوج و حضیض|حضیض]]'''
|۳۴٫۶۵۲ واحد نجومی{{سخ}}(۱۰<sup>۹</sup>×۵٫۱۹۷۸ کیلومتر)<ref name="jpl"/>
|-
|'''[[بیضی|محیط مدار]]'''
|۱۰<sup>۱۰</sup>×۴٫۰۰۱ کیلومتر<ref name="facts">{{یادکرد وب|نشانی= http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Dwa_Haumea&Display=Facts|عنوان= Haumea: Facts & Figures|ناشر= [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 30 August 2013|کد زبان= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20131005080944/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Dwa_Haumea&Display=Facts|archivedate= ۵ اکتبر ۲۰۱۳|dead-url= yes}}</ref>
|-
|'''[[میل (ستاره‌شناسی)|تمایل]]'''
|۲۸٫۱۹°<ref name="jpl"/>
|-
|'''[[طول گره صعودی]]'''
|۱۲۱٫۸۲°<ref name="jpl"/>
|-
|'''[[شناسه حضیض|شناسهٔ حضیض]]'''
|۲۴۰٫۶۸<ref name="jpl"/>
|-
|'''[[آنومالی متوسط]]'''
|۲۰۶٫۴۸°<ref name="jpl"/>
|-
|'''[[سرعت متوسط|سرعت متوسط مدار]]'''
|۱۶٬۱۹۱ کیلومتر بر ساعت<ref name="facts"/>
|-
|'''زمان رسیدن به حضیض'''
|۱۶ اکتبر ۲۱۳۳<ref name="jpl"/>
|-
|'''[[تناوب مداری]]'''
|۲۸۳ سال<ref name="jpl"/>
|-
|'''[[قمر|ماه‌ها]]'''
|۲ ([[هایاکا (قمر)|هایاکا]]، [[ناماکا (ماه)|ناماکا]])<ref name="caltech"/>
|-
! bgcolor="#b3ccff" colspan="2" | {{وسط‌چین}}'''ویژگی‌های فیزیکی'''{{پایان}}
|-
|'''[[بعد (ریاضی و فیزیک)|ابعاد]]'''
|۹۹۶×۱٬۵۱۸×۱٬۹۶۰ کیلومتر مربع<ref name="windows">{{یادکرد وب |نویسنده = Randy Russell|نشانی= http://www.windows2universe.org/our_solar_system/dwarf_planets/haumea_statistics.html|عنوان= Haumea (dwarf planet)| ناشر = Windows to Universe|تاریخ=2 October 2008 |تاریخ بازبینی=31 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
|'''[[تخت‌شدگی]]'''
|۰٫۲۲۶{{Ref|art5|[الف]}}
|-
|'''[[مساحت|مساحت سطح]]'''
|۱۰<sup>۷</sup>×۲۳۳۵۵۹۴۸ کیلومتر مربع{{Ref|art8|[ب]}}
|-
|'''[[حجم]]'''
|۱۰<sup>۱۱</sup>×۱٫۲۴۰۴۷۰۳۹۹۱۷ کیلومتر مکعب{{Ref|art12|[پ]}}
|-
|'''[[جرم (فیزیک)|جرم]]'''
|۱۰<sup>۲۱</sup>×۴٫۲ کیلوگرم<ref name="windows"/>
|-
|'''[[چگالی]]'''
|۳٫۳–۲٫۶ گرم بر سانتی‌متر مکعب<ref name="windows"/>
|-
|'''[[گرانش|گرانش سطحی]]'''
|۰٫۴۴ متر بر مجذور ثانیه<ref name="windows"/>
|-
|'''[[سرعت گریز]]'''
|۰٫۸۴ کیلومتر بر ثانیه{{Ref|art16|[ت]}}
|-
|'''[[دوره چرخش|دورهٔ چرخش (طول روز)]]'''
|۰٫۱۶۳ روز زمینی (۳٫۹۱۵۴ ساعت)<ref name="facts"/>
|-
|'''[[انحراف محوری]]'''
|نامشخص<ref name="windows"/>
|-
|'''[[سپیدایی]]'''
|۰٫۷۵–۰٫۷۰<ref name="albedo">{{یادکرد وب |نویسنده = Lellouch, E. ; Kiss, C. ; Santos-Sanz, P. ; Müller, T. G. ; Fornasier, S. ; Groussin, O. ; Lacerda, P. ; Ortiz, J. L. ; Thirouin, A. ; Delsanti, A. ; Duffard, R. ; Harris, A. W. ; Henry, F. ; Lim, T. ; Moreno, R. ; Mommert, M. ; Mueller, M. ; Protopapa, S. ; Stansberry, J. ; Trilling, D. ; Vilenius, E. ; Barucci, A. ; Crovisier, J. ; Doressoundiram, A. ; Dotto, E. ; Gutiérrez, P. J. ; Hainaut, O. ; Hartogh, P. ; Hestroffer, D. ; Horner, J. ; Jorda, L. ; Kidger, M. ; Lara, L. ; Rengel, M. ; Swinyard, B. ; Thomas, N.|عنوان= ``TNOs are cool'': A survey of the trans-Neptunian region. II. The thermal lightcurve of (136108) Haumea|bibcode=2010A&A...518L.147L|doi=10.1051/0004-6361/201014648| ناشر = [[اخترشناسی و اخترفیزیک‌شناسی|Astronomy and Astrophysics]]|تاریخ = July 2007|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
|'''[[دما|دمای سطحی]]'''
|۲۴۱°- [[سلسیوس|سانتی‌گراد]]{{سخ}}۳۲° [[کلوین]]{{سخ}}۴۰۲°- [[مقیاس فارنهایت|فارنهایت]]<ref name="windows"/>
|-
|'''[[قدر ظاهری]]'''
|۱۷٫۲۷<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://hamilton.dm.unipi.it/astdys/index.php?pc=1.1.3.0&n=Haumea|عنوان= (136108) Haumea| ناشر = [[دانشگاه پیزا|University of Pisa]]|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
|'''[[قدر مطلق]]'''
|۰٫۰۴۷۰۹۴<ref name="jpl"/>
|}

'''هائومیا''' {{انگلیسی|''Haumea''}} (نماد: [[File:Haumea symbol (fixed width).svg|🝻|16px]])<ref>{{cite web |url= https://www.jpl.nasa.gov/infographics/what-is-a-dwarf-planet |author= JPL/NASA |date= 2015-04-22 |website= Jet Propulsion Laboratory |title= What is a Dwarf Planet? |access-date= 2022-01-19}}</ref> یا '''هومیا''' یا '''هائومیا ۱۳۶۱۰۸''' یا '''۲۰۰۳ ال‌ای (<sub>۶۱</sub>''' {{IPAc-en|h|aʊ|ˈ|m|eɪ|.|ə}} یا {{IPAc-en|ˌ|h|ɑ:|u:|ˈ|m|eɪ|.|ə}}{{respell|how|MAY|ə}}) با نام پیشین و مستعار و غیررسمی سانتا {{انگلیسی|''Santa''}} سومین [[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتولهٔ]] دور از [[خورشید]] در [[منظومه شمسی|منظومهٔ خورشیدی]] پس از [[سرس]] و [[پلوتو]] و پیش از [[ماکی‌ماکی]] و [[اریس]] است و در طبقهٔ [[پلوتوئید]]ها، [[ریزسیاره]]‌ها، [[جسم فرانپتونی|اجسام فرانپتونی]] و [[کمربند کویپر|اجسام کمربند کویپر]] نیز جای دارد.

کاشف اصلی هائومیا مبهم است. [[مایکل براون (سیاره‌شناس)|مایکل براون]] می‌گوید که این سیارهٔ کوتوله را در ۲۸ دسامبر ۲۰۰۴ و چند روز پیش از [[کریسمس]] کشف کرده‌است. در ۲۸ ژوئیهٔ ۲۰۰۵ نیز [[خوزه لوئیس اورتیز مورنو]] ادعا کرد که این جسم آسمانی را کشف کرده‌است و کاشف اصلی آن مشخص نیست. براون پس از یافتن این [[اجرام آسمانی|جسم آسمانی]]، نام [[بابا نوئل|سانتا]] (به معنای بابا نوئل) را بر آن نهاد. سرانجام به پیشنهاد گروه براون و به انتخاب [[دیوید رابینوویتز]] و با موافقت [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی]]، نام هائومیا بر این سیارهٔ کوتوله نهاده‌شد. در [[اساطیر هاوایی]]، [[هائومیا (افسانه)|هائومیا]] [[ایزدبانو]]ی زایمان و باروری است.

[[اوج و حضیض|اوج]] هائومیا ۵۱٫۴۶۵ [[واحد نجومی]] و [[اوج و حضیض|حضیض]] آن ۳۴٫۶۵۲ واحد نجومی است و یک بار گردش آن پیرامون خورشید ۲۸۳ سال طول می‌کشد و °۲۸٫۱۹ نسبت به [[دائرةالبروج]] تمایل دارد. هائومیا ۷۵–۷۰ درصد از نوری که توسط خورشید به آن تابیده می‌شود را منعکس می‌کند و سومین شیء درخشان کمربند کویپر پس از پلوتو و ماکی‌ماکی است. این سیارهٔ کوتوله [[بیضی]]‌شکل و [[قطر]]های آن ۹۹۶×۱٬۵۱۸×۱٬۹۶۰ کیلومتر است و [[دوره چرخش|دورهٔ چرخش]] آن ۳٫۹۱۵۴ ساعت و ۰٫۱۶۳ برابر روز زمینی است.

هائومیا از سنگ ساخته‌شده و لایه‌ای از [[یخ]] بلوری و کریستالی روی آن را پوشش می‌دهد. نقطهٔ تیرهٔ مایل به قرمز بر روی سطح این سیارهٔ کوتوله در تضاد با رنگ سفید آن و مرموز است و می‌تواند یک منبع غنی‌تر از یخ کریستالی نسبت به بقیهٔ سطح آن باشد. هائومیا دارای دو [[قمر|ماه]] بسیار کوچک به نام‌های [[هایاکا (ماه)|هایاکا]] (بزرگ‌تر) و [[ناماکا (ماه)|ناماکا]] (کوچک‌تر) است که هر دو در سال ۲۰۰۵ توسط گروه براون کشف‌شدند. [[خانواده هائومیا|خانوادهٔ هائومیا]] نخستین [[خانواده برخوردی (سیارک)|خانوادهٔ برخوردی]] است که شامل هائومیا، دو ماه آن و پنج شیء دیگر است. اشیاء خانوادهٔ هائومیا از برخورد جسمی بزرگ به هائومیا به وجود آمده‌اند.

طی یک میلیارد سال آینده، هائومیا تبدیل به یک [[دنباله‌دار]] و ۱۰٬۰۰۰ بار روشن‌تر از [[دنباله‌دار هیل-باپ|دنباله‌دار جذاب و دیدنی هیل-باپ]] خواهد شد و مانند ماه کامل در آسمان قابل مشاهده خواهد بود.

== کشف ==
[[پرونده:Telescopios OSN.jpg|بندانگشتی|راست|رصدخانهٔ سیرا نوادا که اورتیز ادعا کرد که هائومیا را در آن کشف کرده‌است.]]
گروهی به رهبری خوزه لوئیس اورتیز مورنو از [[مؤسسه اخترفیزیک اندلس|مؤسسهٔ اخترفیزیک اندلس]] در [[گرانادا]]، [[اسپانیا]] ادعا کردند که هائومیا را در سال ۲۰۰۵ کشف کرده‌اند. اما این ادعا مورد مناقشه و اختلاف است و برخی می‌گویند که گروه اورتیز، هائومیا را با بررسی سیاههٔ رصدهای گروهی دیگر به رهبری مایکل براون از [[مؤسسه فناوری کالیفرنیا|مؤسسهٔ فناوری کالیفرنیا]] پیدا کرده‌است. محل کشف این سیارهٔ کوتوله، [[رصدخانه سیرا نوادا|رصدخانهٔ سیرا نوادا]] در اسپانیا است. [[برایان مارسدن]]، دبیر [[کنواسیون نام‌گذاری اخترشناسی|کمیتهٔ نام‌گذاری اجسام کوچک]] که یکی از دو کمیتهٔ نام‌گذاری سیارات کوتوله است، در این باره گفته‌است: «''کاشف جسم (هائومیا) مبهم است و ما نمی‌خواهیم که موجب ایجاد یک حادثهٔ بین‌المللی شویم.''»<ref name="discovery">{{یادکرد وب |نویسنده = Rachel Courtland|نشانی= http://www.newscientist.com/article/dn14759-controversial-dwarf-planet-finally-named-haumea.html|عنوان= Controversial dwarf planet finally named 'Haumea'| ناشر = [[نیو ساینتیست|New Scientist]]|تاریخ = 19 September 2008|تاریخ بازبینی= 28 August 2013|کد زبان=en}}</ref>

این سیارهٔ کوتوله میان مارس ۲۰۰۳ تا ژوئیهٔ ۲۰۰۵ کشف شده‌است.<ref name="windows"/> مایکل براون می‌گوید که هائومیا را در ۲۸ دسامبر ۲۰۰۴ و چند روز پس از [[کریسمس]] کشف کرده‌است.<ref name="brown">{{یادکرد وب |نویسنده = Michael E. Brown|نشانی= http://www.mikebrownsplanets.com/2008/09/haumea.html|عنوان= Haumea| ناشر = Mike Brown Planets|تاریخ = 17 September 2008|تاریخ بازبینی= 28 August 2013|کد زبان=en}}</ref> در ۲۰ ژوئیهٔ ۲۰۰۵، براون گزارش کشف هائومیا از داده‌های گردآوری‌شده در ۶ مه ۲۰۰۴ را در اینترنت گزارش داد.<ref name="nasa-name">{{یادکرد وب|نشانی=http://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/solar_system_level2/haumea.html |عنوان= Haumea: A Dwarf Planet| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 29 August 2013|کد زبان=en}}</ref>

هم‌چنین در ۲۸ ژوئیهٔ ۲۰۰۵، اورتیز اعلام‌کرد که هائومیا را کشف کرده‌است. اما شواهد سرور نشان‌داد که دو روز پیش از آن، شخصی در مؤسسهٔ اخترفیزیک اندلس، سیاههٔ رصدهای آنلاین مایکل براون را دیده‌است. اورتیز گفت که یک دانشجوی فارغ‌التحصیل نگاره‌های بایگانی‌شده از جسمی که در مارس ۲۰۰۳ گرفته شده‌است را به او نشان‌داد. دانشجوی فارغ‌التحصیل گفت که آن‌ها جسمی مشابه جسمی که گروه براون چند روز پیش دربارهٔ آن فرستاده‌ای به صورت آنلاین فرستاده‌است را پیدا کرده‌اند. اما براون در این زمینه به اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی شکایت‌کرد و پرسشی داشت که آیا گروه اسپانیایی پیش از دیدن فرستادهٔ آنلاین و سیاههٔ تلسکوپ او، هائومیا را شناسایی کرده‌است؟<ref name="discovery"/>

تعدادی از اعضای اتحادیهٔ بین‌المللی به این مسئله نگاه‌کردند، اما هیچ پژوهش و تحقیق رسمی انجام نگرفت. با وجود همهٔ این پرسش‌ها، هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان‌دهد گروه اورتیز با بهره‌گیری از سیاههٔ رصدهای براون، هائومیا را کشف کرده‌است. اورتیز که پس از این تصمیم در دسترس نبود، گفت: «''من خوش‌حال نیستم، من فکر می‌کنم که تصمیم اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی مایهٔ تأسف است و این یک سنت بد است.''» براون نیز در مورد این تصمیم گفت: «''من از این تصمیم خشنودم و این قطعنامهٔ خوبی است.''»<ref name="discovery"/>

== نام ==
نام جایگزین این سیارهٔ کوتوله «''۲۰۰۳ ای‌ال<sub>۶۱</sub>''»<ref name="haumea-overview">{{یادکرد وب|نشانی= http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Dwa_Haumea|عنوان= Haumea: Overview|ناشر= [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 29 August 2013|کد زبان= en|archiveurl= https://www.webcitation.org/6E87EY6tu?url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Dwa_Haumea|archivedate= ۲ فوریه ۲۰۱۳|dead-url= yes}}</ref> و نام ریزسیاره‌ای آن «''هائومیا ۱۳۶۱۰۸''» است.<ref name="minorplanet">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.minorplanetcenter.net/iau/lists/MPNames.html |عنوان= Minor Planet Names: Alphabetical List| ناشر = [[مرکز ریزسیاره|Minor Planet Center]]|تاریخ بازبینی= 29 August 2013|کد زبان=en}}</ref> جسم کشف‌شدهٔ جدید، توسط گروه براون «''سانتا''» (Santa) نام گرفت که همان [[بابا نوئل]] است؛ زیرا گروه براون این جسم را نخستین بار در ۲۸ دسامبر ۲۰۰۴ و چند روز پس از کریسمس دیدند.<ref name="nasa-name"/> بابا نوئل شکل افسانه‌ای پاسدار و نگهبان سنتی کریسمس در [[ایالات متحده آمریکا|ایالات متحدهٔ آمریکا]] و کشورهای دیگر است و برای کودکان هدیه می‌آورد و در بسیاری از کشورهای اروپایی نیز پر نقش است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/522799/Santa-Claus |عنوان= Santa Claus (legendary figure)| ناشر =[[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ بازبینی= 29 August 2013|کد زبان=en}}</ref>

به اجسام فراتر از نپتون یا اجسامی که در نزدیکی مدار نپتون هستند، نام‌های افسانه‌ای و اساطیری مرتبط با [[دنیای مردگان]] داده می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نشانی= http://www.iau.org/public/themes/naming/#minorplanets|عنوان= Naming Astronomical Objects| ناشر = [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|International Astronomical Union]]|تاریخ بازبینی=29 August 2013|کد زبان=en}}</ref> در اواسط سپتامبر ۲۰۰۶، گروه براون نام‌هایی برای جسم جدید و ماه‌های آن ارائه‌داد. این نام‌ها از [[اساطیر هاوایی]] برگرفته شده‌بودند و دلیل آن نیز احترام به جایی است که جسم در آن کشف شده‌است.<ref name="caltech">{{یادکرد وب |نویسنده = Michael E. Brown|نشانی= http://web.gps.caltech.edu/~mbrown/2003EL61/|عنوان= Haumea| ناشر = [[مؤسسه فناوری کالیفرنیا|California Institute of Technology]]|تاریخ بازبینی= 29 August 2013|کد زبان=en}}</ref>

پس از سه سال، با موافقت [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی]]، سانتا برای همیشه نام رسمی «''هائومیا''» را دریافت‌کرد. در اساطیر هاوایی، [[هائومیا (افسانه)|هائومیا]] [[ایزدبانو]]ی زایمان و باروری است. بسیاری از فرزندان او از بخش‌های مختلف بدن او زاده می‌شوند. او شکل‌های مختلف به خود می‌گیرد و بسیاری از باز زادهای مختلف را تجربه کرده‌است. به عنوان ایزدبانوی زمین، او نشان‌دهندهٔ عنصر سنگ است. نام هائومیا توسط [[دیوید رابینوویتز]] از [[دانشگاه ییل]] که یکی از همکاران کشف سانتا به همراه مایکل براون و [[چد تروهیو]] در [[تلسکوپ جمینی|رصدخانهٔ جمینی]] در [[هاوائی]] بود، گزینش شده‌بود. دلیل گزینش نام هائومیا توسط رابینوویتز این بود که این نام با سنگ ارتباط داشت و سانتا از چیزی به جز سنگ ساخته شده‌بود. دو ماه هائومیا نیز نام‌های «''هایاکا''» و «''ناماکا''» را به خود گرفتند. [[هایاکا (افسانه)|هایاکا]] ایزدبانوی پاسدار و نگهبان جزیرهٔ بزرگ هاوایی است که از دهان هائومیا زاده‌شد و [[ناماکا (افسانه)|ناماکا]] نیز یک روح آب است که از بدن هائومیا زاده‌شد.<ref name="brown"/> اما گروه براون پیش از گزینش نام رسمی برای هایاکا و ناماکا، نام‌های «''رودولف''» ([[رودولف گوزن بینی قرمز]]) و «''بلیتزن''» ([[گوزن بابانوئل]]) را بر آن‌ها نهاده‌بود.<ref name="windows-moons"/>

== طبقه‌بندی ==
{{وابسته|تعریف سیاره}}
[[پرونده:Haumea.GIF|بندانگشتی|[[رخ‌گرد]] هائومیا در یک [[دستگاه مرجع چرخان]] با [[نپتون]] بی‌حرکت و ساکن]]
اکتشافات بزرگ در دههٔ گذشته، ستاره‌شناسان را به بررسی تعریف یک سیاره واداشته‌است.<ref name="colorado">{{یادکرد وب|نشانی= http://lasp.colorado.edu/education/outerplanets/kbos_dwarfplanets.php#eris|عنوان= Dwarf Planets|ناشر= [[دانشگاه کلرادو در بولدر|University of Colorado Boulder]]|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|کد زبان= en|archive-date= ۲۹ نوامبر ۲۰۱۳|archive-url= https://web.archive.org/web/20131129104316/http://lasp.colorado.edu/education/outerplanets/kbos_dwarfplanets.php#eris|dead-url= yes}}</ref> بنابراین در ماه اوت سال ۲۰۰۶،<ref name="britannica-dwarfplanet">{{یادکرد وب |نشانی= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1224420/dwarf-planet|عنوان= dwarf planet (astronomy)| ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|کد زبان=en}}</ref> در تعریف سیاره تجدید نظر شد. در این سال، [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی]] تعریف تازه‌ای از سیاره ارائه‌داد و طبق آن تعریف، سیاره جسم آسمانی است که ویژگی‌های زیر را داشته‌باشد:
* در مداری پیرامون ستاره‌ای بچرخد، اما خودش ماه نباشد.
* دارای جرم کافی و تقریباً کروی‌شکل باشد.
* اجرام آسمانی پیرامون مدار خود جاروب شده‌باشند (پیرامون مدار خود اجرام آسمانی بزرگی که گرانش غالب منطقه را در اختیار داشته‌باشند، وجود نداشته باشد).

از سوی دیگر، عنوان تازه‌ای به نام [[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتوله]] به وجود آمد که به جسم آسمانی گفته می‌شود که دارای ویژگی‌های زیر باشد:
* در مداری پیرامون ستاره‌ای بچرخد، اما خودش ماه نباشد.
* دارای جرم کافی و تقریباً کروی‌شکل باشد.
* اجرام آسمانی پیرامون مدار خود جاروب نشده‌باشند (پیرامون مدار خود اجرام آسمانی بزرگی که گرانش غالب منطقه را در اختیار داشته‌باشند، وجود داشته باشند).

[[پرونده:TheTransneptunians 73AU-fa.svg|بندانگشتی|راست|پراکندگی اجسام فرانپتونی در فضا]]
تنها تفاوت میان سیارات و سیارات کوتوله، مناطق پیرامون آن‌هاست. اجرام آسمانی دیگری پیرامون سیارات کوتوله وجود دارند، اما پیرامون سیارات وجود ندارند.<ref name="colorado"/> اکنون [[سرس]]، [[پلوتو]]، هائومیا، [[ماکی‌ماکی]] و [[اریس]] ۵ سیارهٔ کوتولهٔ [[منظومه شمسی|منظومهٔ خورشیدی]] هستند.<ref name="britannica-dwarfplanet"/>

در ماه ژوئن سال ۲۰۰۸،<ref name="britannica-dwarfplanet"/> اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی عنوان تازه‌ای به نام [[پلوتوئید]] به وجود آورد و آن را این‌گونه تعریف‌کرد: «''پلوتوئیدها سیارات کوتوله‌ای هستند که نسبت به نپتون فاصلهٔ بیشتری با خورشید دارند و بزرگ‌ترین اجرام کمربند کویپر هستند.''»<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/463008/planet#ref993771 |عنوان= planet| ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ بازبینی= 9 September 2013|کد زبان=en}}</ref> اکنون، پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس ۴ پلوتوئید منظومهٔ خورشیدی هستند.<ref name="universe-plutoid">{{یادکرد وب |نویسنده = Matt Williams|نشانی= http://www.universetoday.com/77359/plutoid/|عنوان= Plutoid| ناشر = [[یونیورز تودی|Universe Today]]|تاریخ =4 November 2010 |تاریخ بازبینی= 29 August 2013|کد زبان=en}}</ref> در ۱۷ سپتامبر ۲۰۰۸،<ref name="caltech"/> اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی هائومیا را به عنوان سیارهٔ کوتولهٔ پنجم و پلوتوئید چهارم تعیین‌کرد.<ref name="britannica-haumea">{{یادکرد وب |نویسنده = Erik Gregersen|نشانی= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1471991/Haumea#ref1008686|عنوان= Haumea (dwarf planet)| ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ بازبینی= 29 August 2013|کد زبان=en}}</ref> علاوه بر این، هائومیا یک [[ریزسیاره]] نیز است.<ref name="minorplanet"/>

== مدار و چرخش ==
[[پرونده:TheKuiperBelt Orbits 2003EL61.svg|بندانگشتی|راست|{{legend|#ffff00|مدار هائومیا}}{{legend|#d33|مدار پلوتو}}{{legend|#717171|مدار نپتون}}در ماه مه سال ۲۰۰۹]]
مسافتی که هائومیا برای یک بار گردش پیرامون [[خورشید]] می‌پیماید، ۱۰<sup>۱۰</sup>×۴٫۰۰۱ کیلومتر است.<ref name="facts"/> اوج این سیارهٔ کوتوله ۱۰<sup>۹</sup>×۷٫۷۱۹۷۵ کیلومتر (۵۱٫۴۶۵ [[واحد نجومی]]) و حضیض آن ۱۰<sup>۹</sup>×۵٫۱۹۷۸ کیلومتر (۳۴٫۶۵۲ واحد نجومی) است.<ref name="jpl"/> [[سرعت متوسط]] هائومیا در مدار خود ۱۶٬۱۹۱ کیلومتر بر ساعت<ref name="facts"/> و [[خروج از مرکز مداری]] آن ۰٫۱۹۵۲۳۷۵۱۰۳۴۱۰۳۰۳ است و °۲۸٫۱۹ نسبت به [[دائرةالبروج]] [[میل (ستاره‌شناسی)|تمایل]] دارد.<ref name="jpl"/>

[[دوره چرخش|دورهٔ چرخش]] (طول روز) هائومیا ۰٫۱۶۳ برابر روز زمینی و ۳٫۹۱۵۴ ساعت است<ref name="facts"/> که ممکن‌است به دلیل ازدیاد طول آن باشد. اجسام کمربند کویپر مداری مشابه مدار هائومیا دارند. چرخش هائومیا سریع است و ممکن‌است که به دلیل برخورد جسمی به آن در گذشته‌های دور باشد.<ref name="britannica-haumea"/> هائومیا دارای کوتاه‌ترین روز در میان سیارات کوتوله است فاصلهٔ مدار آن نسبت به خورشید ۴۳٫۱ برابر فاصلهٔ [[زمین]] تا خورشید است و تقریباً ۲۸۲ سال طول می‌کشد تا یک بار به‌طور کامل در مدار خود بگردد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = Karl Tate|نشانی= http://www.space.com/18584-dwarf-planets-solar-system-infographic.html|عنوان= Dwarf Planets of Our Solar System (Infographic)| ناشر = [[اسپیس.کام|Space.com]]|تاریخ = 21 November 2012|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان=en}}</ref>

== اندازه، شکل و ترکیب ==
{| class="wikitable" style="float:left; margin-left:1em;"
|+ مقایسهٔ اندازهٔ هائومیا با اندازهٔ اجسام دیگر
|-
|colspan="2" style="font-size: smaller; text-align: center;"|[[پرونده:EightTNOs-fa.svg|frameless|alt=Shows the extent and boundaries of tectonic plates, with superimposed outlines of the continents they support]]
|-
!جسم

!قطر (کیلومتر)
|-
| هائومیا||style="text-align: center;"|۹۹۶×۱٬۵۱۸×۱٬۹۶۰<ref name="windows"/>
|-
| هایاکا||style="text-align: center;"|۳۱۰<ref name="windows-moons"/>
|-
| ناماکا||style="text-align: center;"|۱۷۰<ref name="windows-moons"/>
|-
| سرس||style="text-align: center;"|۹۴۲٫۴<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Dwa_Ceres&Display=Facts|عنوان= Ceres: Facts & Figures|ناشر= [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20131007025349/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Dwa_Ceres&Display=Facts|archivedate= ۷ اکتبر ۲۰۱۳|dead-url= yes}}</ref>
|-
| پلوتو||style="text-align: center;"|۲٬۳۹۰<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/plutofact.html |عنوان= Pluto Fact Sheet| ناشر =[[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
| ماکی‌ماکی||style="text-align: center;"|۱٬۴۲۰<ref>{{یادکرد وب|نویسنده= J. L. Ortiz, B. Sicardy, F. Braga-Ribas, A. Alvarez-Candal, E. Lellouch, R. Duffard, N. Pinilla-Alonso, V. D. Ivanov, S. P. Littlefair, J. I. B. Camargo, M. Assafin, E. Unda-Sanzana, E. Jehin, N. Morales, G. Tancredi, R. Gil-Hutton, I. de la Cueva, J. P. Colque, D. N. Da Silva Neto, J. Manfroid, A. Thirouin, P. J. Gutiérrez, J. Lecacheux, M. Gillon, A. Maury|عنوان=Albedo and atmospheric constraints of dwarf planet Makemake from a stellar occultation|doi=10.1038/nature11597| ناشر =[[نیچر|Nature Journal]]|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
| اریس||style="text-align: center;"|۲٬۴۰۰<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = RAY SANDERS|نشانی=http://www.universetoday.com/89901/pluto-or-eris-which-is-bigger/ |عنوان= Pluto or Eris: Which is Bigger?| ناشر = [[یونیورز تودی|Universe Today]]|تاریخ = 14 October 2011|تاریخ بازبینی=13 August 2013|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.bbc.co.uk/dna/place-london/plain/A55393608|عنوان= Eris - the Largest Dwarf Planet|ناشر= [[بی‌بی‌سی|BBC]]|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|کد زبان= en|archive-date= 13 نوامبر 2013|archive-url= https://www.webcitation.org/6L68WznUV?url=https:///}}</ref>
|-
| زمین||style="text-align: center;"|۱۲٬۷۴۲<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|عنوان=Earth Fact Sheet | ناشر =[[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 28 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
| ماه||style="text-align: center;"|۱٬۷۳۱٫۱<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |عنوان= Moon Fact Sheet| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 28 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
| خورشید||style="text-align: center;"|۱٬۳۹۲٬۰۰۰<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/sunfact.html|عنوان= Sun Fact Sheet| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 28 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
|}

هائومیا بیضی‌شکل است<ref>{{یادکرد وب|نویسنده= Randy Russell|نشانی= https://www.windows2universe.com/our_solar_system/dwarf_planets/dwarf_planets_polar_regions.html&edu=high&dev=1&lang=en|عنوان= The Poles of the Dwarf Planets|ناشر= Windows to Universe|تاریخ= 9 June 2009|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان= en|archiveurl= https://web.archive.org/web/20140919065127/https://www.windows2universe.com/our_solar_system/dwarf_planets/dwarf_planets_polar_regions.html%26edu%3Dhigh%26dev%3D1%26lang%3Den|archivedate= ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۴|dead-url= yes}}</ref> و [[بعد (ریاضی و فیزیک)|ابعاد]] آن ۹۹۶×۱٬۵۱۸×۱٬۹۶۰ کیلومتر مربع است.<ref name="windows"/> دلیل شکل منحصر به فرد شکل هائومیا، چرخش سریع این سیارهٔ کوتوله به دور خودش است.<ref name="haumea-overview"/>

دلیل این که چرا هائومیا سریع می‌چرخد و از سنگ ساخته‌شده که توسط یخ پوشش داده‌شده و توسط ماه‌های کوچک احاطه شده‌است، در یک فرضیه توضیح داده شده‌است. این فرضیه بیان می‌کند که ۴٫۵ میلیارد سال پیش در حالی که منظومهٔ خورشیدی در حال شکل‌گیری بود، هائومیا مانند توپی بود که نیمی از آن از یخ و نیم دیگر آن از سنگ ساخته شده‌بود و اندازهٔ آن در حدود اندازهٔ پلوتو بود (شبیه تصوری که ما امروزه از پلوتو داریم). سپس یکی از بزرگ‌ترین اجسام کمربند کویپر به صورت مایل و مورب به هائومیا برخورد کرد. این جسم به یخ موجود در هائومیا برخورد نکرد و پس از آن، هائومیا تبدیل به جسم سنگی شد که یک لایهٔ نازک یخ آن را پوشش می‌داد. برخورد این جسم به هائومیا به صورت مایل، باعث‌شد که هائومیا به تندی بچرخد. چرخش سریع آن موجب کشیدگی و درازشدن آن و مانند توپ فوتبال شد که ما امروزه می‌بینیم. ماه‌های هائومیا نیز در اثر همین برخورد به وجود آمدند.<ref name="caltech"/>

== سطح ==
از مقدار چگالی هائومیا می‌توان دریافت که تقریباً به‌طور کامل از سنگ ساخته شده‌است. هم‌چنین با دقت در نور آفتاب بازتاب‌شده از سطح و تجزیه و تحلیل دقیق [[طیف]] [[نور]] می‌توان دریافت که سطح هائومیا از یخ ساخته شده‌است و یک لایهٔ نازک یخی، لایهٔ بزرگ سنگی را پوشش داده‌است.<ref name="caltech"/>

[[پرونده:1e6m comparison Mars Mercury Moon Pluto Haumea - no transparency.png|بندانگشتی|راست|نگارهٔ هنری از مقایسهٔ اندازهٔ هائومیا با برخی اجسام دیگر:{{سخ}}ردیف بالا از چپ به راست: [[مریخ|بهرام]]، [[تیر (سیاره)|تیر]]{{سخ}}ردیف پایین از چپ به راست: ماه، پلوتو، هائومیا]]
پس از پلوتو، هائومیا دومین جسم کمربند کویپر است که ویژگی‌های سطحی آن قابل مشاهده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://arxiv.org/abs/0911.0009v1|عنوان= The Dark Red Spot on KBO Haumea| ناشر =[[دانشگاه کرنل|Cornell University Library]]|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان=en}}</ref> به جای یخ بلوری، پژوهشگران انتظار داشتند که هائومیا با یخ بی‌شکل و غیر متبلور پوشیده شده‌باشد و مولکول‌های آب در آن به صورت آشفته و بی‌نظم وجود داشته‌باشند. اگرچه نوری که از خورشید به هائومیا می‌رسد، ۲٬۰۰۰ بار کمتر از نوری است که از خورشید به زمین می‌رسد، فرض بر این بود که [[پرتو]]های [[فرابنفش]] به اندازه‌ای به هائومیا می‌رسد که بتواند طی میلیون‌ها سال ساختار یخی کریستالی را از میان ببرد. از آن‌جا که تابش خورشیدی [[ساختار بلوری]] و کریستالی یخ را از میان می‌برد، برای حفظ آرایش و سازماندهی هائومیا، [[انرژی]] لازم است. این انرژی به احتمال زیاد از عناصر [[پرتو]]زای (رادیواکتیو) درون هائومیا مانند [[پتاسیم-۴۰]]، [[ایزوتوپ‌های توریم|توریم-۳۲۳]]، [[اورانیم-۲۳۸]] و گرمای تولید شده توسط [[جزر و مد]]ی که هائومیا و ماه‌های آن بر روی یک دیگر وارد می‌کنند، به دست می‌آید. نقطهٔ تیرهٔ مایل به قرمز بر روی سطح این سیارهٔ کوتوله در تضاد با رنگ سفید آن و مرموز است و می‌تواند یک منبع غنی‌تر از یخ کریستالی نسبت به بقیهٔ سطح باشد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = Charles Q. Choi|نشانی= http://www.space.com/12414-dwarf-planet-haumea-water-ice-moons.html|عنوان= Bizarre Dwarf Planet Wrapped in Ice Blanket| ناشر = [[اسپیس.کام|Space.com]]|تاریخ = 25 July 2011|تاریخ بازبینی= 30 August 2013|کد زبان=en}}</ref>

پس از پلوتو و ماکی‌ماکی، هائومیا سومین جسم درخشان کمربند کویپر است<ref name="light">{{یادکرد وب |نویسنده = Rabinowitz, David L. ; Barkume, Kristina; Brown, Michael E. ; Roe, Henry; Schwartz, Michael; Tourtellotte, Suzanne; Trujillo, Chad|عنوان= Photometric Observations Constraining the Size, Shape, and Albedo of 2003 EL61, a Rapidly Rotating, Pluto-sized Object in the Kuiper Belt|bibcode=2006ApJ...639.1238R|doi=10.1086/499575| ناشر = [[اخترفیزیک‌شناسی (ژورنال)|The Astrophysical Journal]]|تاریخ = March 2006|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان=en}}</ref> و ۷۵–۷۰ درصد از نوری که توسط خورشید به آن تابیده می‌شود را بازتاب می‌کند.<ref name="albedo"/> البته چون اریس در فاصلهٔ بسیار دوری از خورشید قرار دارد، درخشندگی ظاهری<ref name="eris-light">{{یادکرد وب |نویسنده = Heinze, A. N. ; de Lahunta, Daniel|عنوان= The Rotation Period and Light-Curve Amplitude of Kuiper Belt Dwarf Planet 136472 Makemake (2005 FY9)|bibcode=2009AJ....138..428H|doi=10.1088/0004-6256/138/2/428| ناشر = [[اخترشناسی (ژورنال)|The Astronomical Journal]]|تاریخ = August 2009|تاریخ بازبینی= 31 August 2013|کد زبان=en}}</ref> پلوتو، ماکی‌ماکی و هائومیا<ref name="light"/> از آن بیشتر است.<ref name="eris-light"/> [[دما|دمای سطحی]] هائومیا °۲۴۱- سانتی‌گراد (°۳۲ کلوین یا °۴۰۲- فارنهایت) است.<ref name="windows"/>

== ماه‌های هائومیا ==
{{اصلی|هایاکا (ماه)|ناماکا (ماه)}}
[[پرونده:2003EL61art.jpg|بندانگشتی|هائومیا (وسط) و دو ماه آن (ناماکا سمت بالا و هایاکا سمت پایین)]]
[[پرونده:TheKuiperBelt Orbits Haumea moons.svg|بندانگشتی|راست|نگاهی بر مدار هایاکا و ناماکا پیرامون هائومیا:{{سخ}}{{legend|#00ebeb|مدار هایاکا}}{{legend|#00fe00|مدار ناماکا}}]]
حدود ۱۰ درصد از اجسام کمربند کویپر، [[قمر|ماه‌ها]] هستند. هائومیا دارای دو ماه بسیار کوچک به نام‌های هایاکا و ناماکا است که آن را احاطه کرده‌اند.<ref name="windows-moons"/> به باور ستاره‌شناسان، هائومیا مدت‌ها پیش احتمالاً با جسم بزرگ دیگری برخورد کرده و اگر این باور درست باشد، می‌تواند دلیل شکل عجیب و غریب و چرخش سریع هائومیا باشد. در اثر این برخورد، احتمالاً قطعات باقی‌مانده از برخورد گرد هم آمده‌اند و ماه‌های هائومیا را ساخته‌اند.<ref name="caltech"/> در اساطیر هاوایی، هایاکا ایزدبانوی حافظ و نگهبان جزیرهٔ بزرگ هاوایی است که از دهان هائومیا زاده‌شد و [[ناماکا (افسانه)|ناماکا]] نیز یک روح آب است که از بدن هائومیا زاده‌شد.<ref name="brown"/>

تا همین اواخر، هیچ جسم دیگری در کمربند کویپر به جز هائومیا با بیش از یک ماه شناخته نشده‌بود، اما به تازگی، دو ماه کوچک پیرامون پلوتو کشف‌شد. گمان زده می‌شود که اجسام دیگر کمربند کویپر (حداقل اجسام بزرگ آن) دارای ماه‌های متعدد باشند، اما جستجوهای بسیار حساس انجام‌شده توسط [[تلسکوپ فضایی هابل]] برای کشف ماه‌های پیرامون بزرگ‌ترین اجسام کمربند کویپر شکست خورده‌است و هیچ ماه دیگری پیدا نشده‌است. [[تناوب مداری]] هایاکا ۴۹ روز است، در حالی که تناوب مداری [[شارون (ماه)|شارون]] (ماه پلوتو) فقط ۶ روز است. مدار هایاکا تقریباً (نه کاملاً) دایره‌ای شکل است و دلیل آن هم اثر ناماکا بر آن است.<ref name="caltech"/>

هایاکا از ناماکا بزرگ‌تر است و قطر آن حدود ۳۱۰ کیلومتر (۱۹۳ مایل) است. این ماه با هر بار گردش کامل پیرامون هائومیا در ۴۹ روز، مسافتی حدود ۴۹٬۵۰۰ کیلومتر (۳۰٬۷۵۸ مایل) را می‌پیماید. این ماه توسط گروه اخترشناسی مایکل براون در ۲۶ ژانویهٔ ۲۰۰۵ کشف‌شد. قطر ناماکا حدود ۱۷۰ کیلومتر (۱۰۶ مایل) و تناوب مداری آن ۳۴/۷ روز است و در این مدت مسافتی حدود ۳۹٬۳۰۰ کیلومتر (۲۴٬۴۲۰ مایل) را می‌پیماید. این ماه نیز مانند هایاکا، توسط گروه براون اما در ۳۰ ژوئن ۲۰۰۵ کشف‌شد.<ref name="windows-moons">{{یادکرد وب |نویسنده = Randy Russell|نشانی= http://www.windows2universe.org/our_solar_system/dwarf_planets/haumea_moons.html|عنوان=Moons of the Dwarf Planet Haumea | ناشر = Windows to Universe|تاریخ = 8 October 2008|تاریخ بازبینی= 29 August 2013|کد زبان=en}}</ref>

== خانوادهٔ هائومیا ==
{{اصلی|خانواده هائومیا}}
[[پرونده:TheKuiperBelt 60AU ELgroup.svg|upright|بندانگشتی|منطقهٔ فرانپتونی منظومهٔ خورشیدی:{{سخ}}{{legend|#00f20a|خانوادهٔ هائومیا}}{{legend|#0000ff|اجسام دیگر کمربند کویپر}}{{legend|#d33|[[پلوتینو]]ها و [[جسم فرانپتونی تشدیدشده|اجسام فرانپتونی دیگر تشدیدشده]]}}{{legend|#808080|[[دیسک فشرده (منظومه شمسی)|اجسام دیسک فشرده]]}}]]
پنداشته می‌شود که اجسام کوچک منظومهٔ خورشیدی به شدت تحت تأثیر برخورد بوده‌اند. در [[کمربند سیارک‌ها]]، وجود خانواده‌های جداگانه از [[سیارک]]‌ها که در مدار و اغلب ویژگی‌های سطحی مانند یک‌دیگر هستند، مدرکی برای برخوردهای بزرگ در این منطقه است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = Brown, Michael E. ; Barkume, Kristina M. ; Ragozzine, Darin; Schaller, Emily L.|عنوان= A collisional family of icy objects in the Kuiper belt|doi=10.1038/nature05619|bibcode=2007Natur.446..294B| ناشر = [[نیچر|Nature]]|تاریخ = March 2007|تاریخ بازبینی= 30 August 2013|کد زبان=en}}</ref> [[خانواده برخوردی|خانوادهٔ برخوردی]] خانواده‌ای است که اجسام آن از یک برخورد مشترک منشأ گرفته‌اند. خانواده‌های برخوردی عامل تشکیل و تکامل کمربند سیارک‌ها هستند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = Robert A. Marcus, Darin Ragozzine, Ruth A. Murray-Clay, and Matthew J. Holman|نشانی= http://iopscience.iop.org/0004-637X/733/1/40|عنوان=IDENTIFYING COLLISIONAL FAMILIES IN THE KUIPER BELT | ناشر =[[اخترفیزیک‌شناسی (ژورنال)|The Astrophysical Journal]] |تاریخ = 2 May 2011|تاریخ بازبینی= 30 August 2013|کد زبان=en}}</ref>

خانوادهٔ هائومیا نخستین خانوادهٔ برخوردی شناخته‌شده در کمربند کویپر است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =D. Ragozzine, M. E. Brown|عنوان= Candidate Members and Age Estimate of the Family of Kuiper Belt Object 2003 EL61| ناشر = [[اخترشناسی (ژورنال)|The Astronomica Journal]]|arXiv=0709.0328|doi=10.1086/522334|bibcode=2007AJ....134.2160R|تاریخ = December 2007|تاریخ بازبینی= 29 August 2013|کد زبان=en}}</ref> سن این خانواده جوان‌تر از ۱۰۰ میلیون سال نیست و حداقل ۱ میلیارد سال (با ۹۵ درصد اطمینان) است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = Volk, Kathryn; Malhotra, Renu|نشانی=|عنوان= The effect of orbital evolution on the Haumea (2003 EL61) collisional family|doi=
10.1016/j.icarus.2012.06.047|bibcode=2012Icar..221..106V| ناشر = [[ایکاروس (ژورنال)|Icarus]]|تاریخ = September 2012|تاریخ بازبینی= 30 August 2013|کد زبان=en}}</ref> ویژگی‌های عجیب و غریب هائومیا و ماه‌های آن منجر به پیدایش فرضیهٔ تأثیر یک جسم غول‌پیکر شده‌است. هم‌چنین پنج جسم دیگر مانند ماه‌های هائومیا رصد شده‌است که به نظر می‌رسد از تکه‌های یخ لایهٔ بیرونی هائومیا ساخته شده‌باشد. این تکه‌های یخی به‌طور رسمی باقی‌ماندهٔ هائومیا شناخته می‌شود، زیرا شمار کمی از اجسام کمربند کویپر دارای سطوح منحصر به فرد و ساخته‌شده از یخ تقریباً خالص هستند. اجسام دیگر کمربند کویپر دارای سطوح بسیار پیچیده‌تری هستند که به سختی قابل درک است، اما هائومیا، ماه‌های آن و آن پنج جسم منحصر به فرد هستند.<ref name="caltech"/> این پنج جسم، [[۱۹۹۹ اس‌ام۵۵|۱۹۹۹ اس‌ام<sub>۵۵</sub>]]، [[۱۹۹۶ تی‌او۶۶|۱۹۹۶ تی‌او<sub>۶۶</sub>]]، [[۲۰۰۲ تی‌اکس۳۰۰|۲۰۰۲ تی‌اکس<sub>۳۰۰</sub>]]، [[۲۰۰۳ اوپی۳۲|۲۰۰۳ اوپی<sub>۳۲</sub>]] و [[۲۰۰۵ آرآر۴۳|۲۰۰۵ آرآر<sub>۴۳</sub>]] هستند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده= Darin Ragozzine|نشانی= http://www.gps.caltech.edu/~darin/research.htm|عنوان= Darin Ragozzine|ناشر= [[مؤسسه فناوری کالیفرنیا|California Institute of Technology]]|تاریخ بازبینی= 30 August 2013|کد زبان= en}}{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>

پیش از این شواهد، شواهدی مبنی بر چنین اختلالات فاجعه‌باری در بخش‌های بیرونی منظومهٔ خورشیدی وجود نداشته‌است؛ هر چند که چنین اختلالات فاجعه‌باری در کمربند سیارک‌ها در بخش‌های درونی منظومهٔ خورشیدی روی داده‌است. این برخورد در منطقه‌ای از فضا (کمربند کویپر) رخ داده‌است که اجسام در آن به مدت طولانی زندگی نمی‌کنند و مدارشان ناپایدار نمی‌شود. هنگامی که مدار جسم ناپایدار می‌شود، آن جسم می‌تواند به بخش‌های درونی منظومهٔ خورشیدی راه پیدا کند. واضح است که تأثیر آن جسم غول‌پیکر موجب پدید آمدن خانوادهٔ هائومیا و تکه‌های بسیار کوچک آن شده‌است. طی یک میلیارد سال آینده، هائومیا تبدیل به یک [[دنباله‌دار]] و ۱۰٬۰۰۰ بار روشن‌تر از [[دنباله‌دار هیل-باپ|دنباله‌دار جذاب و دیدنی هیل-باپ]] خواهد شد و مانند ماه کامل در آسمان قابل مشاهده خواهد بود.<ref name="caltech"/>
{{-}}

== جستارهای وابسته ==
{{جعبه درگاه|منظومه شمسی|اخترشناسی}}
* [[تعریف سیاره]]

== یادداشت‌ها ==
* [الف] {{note|art5}} تخت‌شدگی از طریق فرمول <math>\frac {a - b}{a}</math> به دست می‌آید که در آن <math>a</math> نیم‌قطر بزرگ و <math>b</math> نیم‌قطر کوچک است.
* [ب] {{note|art8}} مساحت بیضی از طریق فرمول <math>\pi ab \,\!</math> به دست می‌آید که در آن <math>\pi</math> تقریباً برابر ۳٫۱۴ و <math>a</math> و <math>b</math> دو نیم‌قطر بیضی هستند.
* [پ] {{note|art12}} حجم بیضی از طریق فرمول <math>\frac{4}{3} \pi abc</math> به دست می‌آید که در آن <math>a</math> و <math>b</math> شعاع‌های استوایی و <math>c</math> شعاع قطبی است.
* [ت] {{note|art16}} سرعت گریز از طریق فرمول <math>\sqrt{\frac{2GM}{r}}</math> به دست می‌آید که در آن <math>G</math> [[ثابت گرانش]] جسم آسمانی، <math>M</math> جرم جسم آسمانی و <math>r</math> شعاع آن است.

== پانویس ==
{{پانویس|۲|چپ‌چین=بله|ریز=بله}}

== پیوند به بیرون ==
{{در پروژه‌های خواهر|
|ویکی‌انبار-رده=Haumea
}}
* [http://neo.jpl.nasa.gov/orbits/2003el61.html همانند ساز ناسا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050730233353/http://neo.jpl.nasa.gov/orbits/2003el61.html |date=۳۰ ژوئیه ۲۰۰۵}}

{{سیارات کوتوله}}
{{پلوتوئیدها}}
{{ناوبری ریزسیاره‌ها|(۱۳۶۱۰۷) ۲۰۰۳ ای‌وای۵۸|PageName= (۱۳۶۱۰۸) ماکی‌ماکی|(۱۳۶۱۰۹) ۲۰۰۳ اف‌ای۲۲|state=autocollapse}}
{{سامانه خورشیدی}}
{{حلقه سیاره‌ای}}

[[رده:هائومیا| ]]
[[رده:اجرام آسمانی کشف‌شده در سال ۲۰۰۵ (میلادی)]]
[[رده:اجرام آسمانی]]
[[رده:اجرام منظومه شمسی]]
[[رده:اجسام فرانپتونی]]
[[رده:حلقه‌های سیاره‌ای]]
[[رده:سیارک‌های نام‌گذاری شده با عدد]]
[[رده:کشف‌ها توسط چد تروهیو]]
[[رده:کشف‌ها توسط دیوید رابینوویتز]]
[[رده:کشف‌ها توسط مایکل براون]]
[[رده:نام ریز سیاره‌ها]]
[[رده:سیاره‌های کوتوله]]