نمایش مبدأ برای نیم‌پرده

{{Infobox Interval
| main_interval_name = نیم‌پرده
| inverse= [[هفتم بزرگ]] (برای دوم کوچک){{سخ}}[[اکتاو کاسته|هشتم کاسته]] (برای [[یکم افزوده|همصدای افزوده]]){{سخ}}[[اکتاو افزوده|هشتم افزوده]] (برای همصدای کاسته)
| other_names = دوم کوچک{{سخ}}نیم‌پردهٔ دیاتونیک{{سخ}}همصدای افزوده
| abbreviation = m2; A1
| semitones = ۱
| interval_class = ۱
| just_interval = ۱۶:۱۵{{سخ}}
۱۷:۱۶<ref group="en">{{پک|Haluska|2003|ص=p. xxiv|ک=The Mathematical Theory of Tone Systems|زبان=en}}</ref>{{سخ}}
۲۷:۲۵{{سخ}}۲۵:۲۴
| cents_equal_temperament = ۱۰۰
| cents_24T_equal_temperament = ۱۰۰
| cents_just_intonation =۱۱۲{{سخ}}۱۰۵{{سخ}}۱۳۳{{سخ}}۷۱
}}
'''نیم‌پرده'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=نیم‌پرده | بیگانه=semitone | بیگانه در فارسی= | حوزه=موسیقی | دفتر=نخست | بخش=فارسی | سرواژه=نیم‌پرده}}</ref> یک [[فاصله (موسیقی)|فاصله]] در موسیقی است که نیمی از یک [[پرده (موسیقی)|پرده]] است. نیم‌پرده کوچک‌ترین فاصله‌ای است که در [[موسیقی کلاسیک]] استفاده می‌شود.<ref group="en">{{پک|Miller|2005|ک=The Complete Idiot's Guide to Music Theory|ص=p. 19|زبان=en}}</ref>

در [[اعتدال مساوی]] که روش رایج [[کوک‌کردن]] سازها در دوران معاصر است، هر نیم‌پرده ۱۰۰ [[سنت (موسیقی)|سنت]] اندازه دارد و تمام نیم‌پرده‌ها هم‌اندازه هستند. در [[نظام کوک خالص]] اندازهٔ نیم‌پرده‌ها ثابت نیست و نیم‌پرده‌های متفاوتی به دست می‌آیند.

== نیم‌پردهٔ دیاتونیک و کروماتیک ==
در [[تئوری موسیقی]] دو نوع نیم‌پرده بر اساس [[نظام کوک خالص]] تعریف می‌شوند، که یکی با نام نیم‌پردهٔ دیاتونیک {{به فرانسوی|diatonic|به معنی ''آنچه صدا از او گذر کند''}} و دیگری با نام نیم‌پردهٔ کروماتیک {{به فرانسوی|chromatic|به معنای ''رنگین''}} شناخته می‌شوند.

نیم‌پردهٔ دیاتونیک نیم‌پرده‌ای است که [[نت (موسیقی)|نت]]‌های تشکیل دهندهٔ آن نام‌های متفاوتی داشته باشند؛ مثلاً فاصلهٔ بین [[سل (نت موسیقی)|سل]] و [[لا (نت موسیقی)|لا]] [[بمل]] یک نیم‌پردهٔ دیاتونیک است. در مقابل، نیم‌پرده‌ای که نام نت‌های تشکیل دهنده‌اش یکی باشند نیم‌پردهٔ کروماتیک است (نظیر فاصلهٔ [[لا بمل]] تا لا).<ref>{{پک|کمال پورتراب|۱۳۹۴|ک=نگاهی نو|ص=۲۰}}</ref> پس یعنی اگر یک‌پرده را به دو نیم‌پرده تقسیم کنیم، یکی دیاتونیک و دیگری کروماتیک خواهدبود. همچنین به همین دلیل، گام‌هایی که هفت نت با نام‌های متفاوت داشته‌باشند، دیاتونیک و به غیر آن، کروماتیک می‌گویند.<ref>{{پک|منصوری|۱۳۹۳|کتاب=ک=سازشناسی|ص=۲۲۴–۲۲۶}}</ref>

در نامگذاری [[فاصله (موسیقی)|فاصله]]‌ها به نیم‌پردهٔ دیاتونیک '''دوم کوچک''' هم گفته می‌شود. به همین شکل، برای نیم‌پردهٔ کروماتیک نام '''همصدای افزوده''' به کار می‌رود.

== دوم کوچک ==
{{Infobox Interval
| main_interval_name = دوم کوچک
| inverse = [[هفتم بزرگ]]
| other_names = نیم پرده
| abbreviation = m2
| semitones = ۱
| interval_class = ۱
| just_interval =
| cents_equal_temperament = ۱۰۰٫۰
| cents_24T_equal_temperament =
| cents_just_intonation =
}}
[[پرونده:Cadence minor second.png|بندانگشتی|دوم کوچک ملودیک جزئی جدایی‌ناپذیر از [[فرود (موسیقی)|فرودهای]] موسیقایی «[[دوران قواعد مشترک]]» است. {{audio|Cadence minor second V65-I.mid|بشنوید}}]]

فاصلهٔ '''دوم کوچک''' فاصله‌ای است که در [[گام ماژور]] بین نت سوم و چهارم (مثلاً در [[دو ماژور]] بین می و فا) و نیز بین نت هفتم و هشتم (مثلاً در [[دو ماژور]] بین سی و دو) قرار دارد. این فاصله را نیم‌پردهٔ دیاتونیک نیز می‌نامند چرا که در [[گام دیاتونیک]] در فاصلهٔ بین دو نت قرار می‌گیرد.

{{audio|Minor_Second_ET.ogg|به فاصلهٔ دوم در اعتدال مساوی گوش کنید}}. در اینجا ابتدا نت دو و بعد نت ر [[بمل]] (که ۱۰۰ سِنت زیرتر از دو است) شنیده می‌شوند و بعد هر دو با هم شنیده می‌شوند.

به لحاظ [[ملودی]]، از فاصلهٔ دوم کوچک در [[فرود (موسیقی)|فرود]] (از جمله در فرود کاذب) استفاده می‌شود، چرا که این حس را به شنونده منتقل می‌کند که به سمت نت [[بن‌مایه (موسیقی)|بن‌مایه]] در حال حرکت است.

به لحاظ [[هارمونی]]، فاصلهٔ دوم کوچک به عنوان یک فاصلهٔ «[[ملایمت (موسیقی)|ناملایم]]» یا نتی «[[نت‌های زینت|غریبه با آکورد]]» است که بخشی از «[[نقش آکورد]]» محسوب نمی‌شود. همچنین ممکن است به صورت معکوسِ یک [[آکورد هفتم بزرگ]] یا یک [[آکورد با نت اضافه]]{{یاد|dir=ltr|Added-Note Chords}} ظاهر شود.

[[پرونده:Bach minor second smaller.png|انگشتی|وسط|400px|یک دوم کوچک هارمونیک در پرلود [[کلاویه خوش‌آهنگ]] اثر [[یوهان سباستین باخ]]. {{audio|Bach minor second smaller BWV 846.mid|بشنوید}} این فاصلهٔ دوم کوچک را می‌توان نوعی «[[نت‌های زینت|نت زینت]]» نیز در نظر گرفت که یک نت سی به آکورد «لا مینور هفت» حل می‌شود.]]
[[پرونده:Chopin minor second.png|بندانگشتی|[[میزان (موسیقی)|میزان]]‌های اول اتود «نت اشتباه» اثر [[فردریک شوپن]]. {{audio|Chopin minor second.mid|بشنوید}}]]
در برخی شرایط، فاصلهٔ دوم کوچک می‌توانند شخصیت زیادی به موسیقی بدهد. برای نمونه [[فردریک شوپن]] در اتود [[اپوس]] ۲۵ شمارهٔ ۵، قطعه را با یک ملودی می‌آغازد که در آن فواصل دوم کوچک به وفور نواخته می‌شوند و حالتی خنده‌دار و وسواس‌آور ایجاد می‌کنند که در تضاد با قسمت میانی قطعه است. این اتود به همین خاطر نام اتود «نت اشتباه» را به خود گرفته‌است. چنین استفاده‌ای از فاصلهٔ دوم کوچک در [[موسیقی رمانتیک]] رایج است.

=== در دیگر اعتدال‌ها ===
در [[نظام کوک خالص]] یک دوم کوچک با نسبت ۱۶:۱۵ در گام [[دو ماژور]] وجود دارد که بین نت‌های می و فا، و نیز سی و دو وجود دارد. این فاصلهٔ دوم کوچک ناملایم‌ترین فاصله‌ای است که در گام ماژور وجود دارد.<ref group="en">{{پک|Baker|1885|ک=A Manual of Harmony||ص= p. 165}}</ref> {{audio|Just minor second in scale.mid|سی و دو را در نظام کوک خالص بشنوید}}

[[پرونده:Comparison of minor seconds.png|بندانگشتی|وسط|500px|مقایسهٔ ارزش فاصلهٔ دوم کوچک در روش‌های مختلف [[کوک]]، بر حسب سِنت.]]

== همصدای افزوده ==
[[پرونده:Augmented unison on C.png|بندانگشتی|همصدای افزوده برای نت دو.]]
[[پرونده:Mendelssohn dominants.png|بندانگشتی|راست|همصداهای افزوده غالباً در فرود پس از «[[آکورد فرعی|آکوردهای ثانویه]]» (دومینانت‌های ثانویه) شنیده می‌شوند، نظیر آنچه خوانندهٔ [[سوپرانو]] در این «[[سکانس (موسیقی)|سکانس]]» از قطعهٔ [[ترانه‌های بی‌کلام]] اثر [[فلیکس مندلسون]] اجرا می‌کند. {{audio|Mendelssohn dominants.mid|بشنوید}}]]

'''همصدای افزوده''' فاصله‌ای است که از [[افزودن (موسیقی)|افزودن]] یک نیم‌پرده به یک نت [[همصدا]] به دست می‌آید.<ref group="en">{{پک|Benward|2003|ک=Music: In Theory and Practice|ص= p. 54|زبان=en}}</ref> این فاصله در [[گام دیاتونیک]] رخ نمی‌دهد اما در [[گام کروماتیک]] وجود دارد و به آن '''نیم‌پردهٔ کروماتیک''' گفته می‌شود. این فاصله، معکوس فاصلهٔ [[اکتاو کاسته|هشتم کاسته]] است و همچنین مکمل فاصلهٔ [[اکتاو افزوده|هشتم افزوده]] نیز هست چرا که برای فاصلهٔ هشتم یا [[اکتاو]] حالت همصدا وجود ندارد.<ref group="en">{{پک|Surmani|2009|ک=Alfred's Essentials of Music Theory|ص=p. 135|زبان=en}}</ref>

به لحاظ [[ملودی]]، همصدای افزوده معمولاً زمانی رخ می‌دهد که یک آکورد کروماتیک به‌وجود می‌آید، مانند: [[آکورد فرعی]]، [[آکورد هفت کاسته]] یا [[آکورد شش افزوده]].

به لحاظ [[هارمونی]] همصدای افزوده به ندرت استفاده می‌شود. در مثال زیر [[فرانتز لیست]] یک نت [[می بمل]] (E♭{{چر}}) در کنار یک نت می [[بکار]] (E♮{{چر}}) قرار داده‌است. در این‌جا «می بمل» را به «[[ر دیز]]» ترجیح داده‌است تا آن را به عنوان بخشی از («[[هفت نمایان|هفت نمایانِ]]» فا) فرض کنیم و این افزودن به هارمونی بر یک «[[نت پدال]]» ([[می (نت موسیقی)|می بکار]]) استوار است.

[[پرونده:Liszt augmented unison.png|بندانگشتی|وسط|[[میزان (موسیقی)|میزان]] شصت و سوم از [[اتود متعالی]] اثر [[فرانتز لیست]]]]

== نیم‌پرده در کوک‌های مختلف ==
[[کوک]]‌های مختلف نیم‌پرده‌های مختلفی ایجاد می‌کنند.

=== اعتدال‌های مناسب ===
در [[اعتدال مساوی]] و دیگر [[اعتدال مناسب|اعتدال‌های مناسب]] فقط یک نیم‌پرده (با طول ۱۰۰ سنت) وجود دارد.

=== اعتدال میانگین ===
در [[اعتدال میانگین]] دو نیم‌پرده (کروماتیک و دیاتونیک) وجود دارد که طول نیم‌پردهٔ دیاتونیک بیشتر از نیم‌پردهٔ کروماتیک است.

=== کوک فیثاغورثی ===
در [[کوک فیثاغورثی]] نیز دو نیم‌پرده وجود دارد، اما برخلاف موارد بالا، این نیم‌پردهٔ کروماتیک است که بزرگتر است.

اندازهٔ نیم‌پردهٔ دیاتونیک در کوک فیثاغورثی از نسبت <math>\frac{2^8}{3^5}</math> به دست می‌آید. به این فاصله '''لیمای فیثاغورثی''' {{به انگلیسی|limma}} هم گفته می‌شود و اندازه‌اش حدود ۹۰٫۲ سنت است. ({{Audio|Pythagorean minor semitone on C.mid|بشنوید}})

اندازهٔ نیم‌پردهٔ کروماتیک در کوک فیثاغورثی از نسبت <math>\frac{3^7}{2^11}</math> به دست می‌آید. به این فاصله '''آپوتوم فیثاغورثی''' {{به انگلیسی|apotome}} هم گفته می‌شود و اندازه‌اش حدود ۱۱۳٫۷ سنت است. ({{Audio|Pythagorean apotome on C.mid|بشنوید}})

تفاوت لیما و آپوتوم فیثاغورثی برابر است با [[کمای فیثاغورثی]] و حدود ۲۳٫۴۶ سنت طول دارد.

=== نظام کوک خالص ===
در [[نظام کوک خالص]] فاصلهٔ دوم کوچک نسبت ۱۶:۱۵ دارد (حدود ۱۱۱٫۷ سنت) و به آن '''نیم‌پردهٔ دیاتونیک خالص''' هم گفته می‌شود. ({{Audio|Just diatonic semitone on C.mid|بشنوید}}). این نیم‌پرده در واقع حاصل تفاوت بین یک فاصلهٔ [[چهارم درست]] و یک فاصلهٔ [[سوم بزرگ]] است (<math>\tfrac{4}{3} \div \tfrac{5}{4} = \tfrac{16}{15}</math>). به جز این، در کوک خالص پنج حدی سه نیم‌پردهٔ دیگر هم تولید می‌شود. برای نمونه، مجموعهٔ چهار نیم‌پردهٔ حاصل در گام مبتنی بر [[دو (نت موسیقی)|دو]] از این قرار هستند:
* '''نیم‌پردهٔ کروماتیک خالص''' مثلاً بین نت می بمل و می: <math>S_1 = {25 \over 24} \approx 70.7 \ \hbox{cents}</math>
* '''نیم‌پردهٔ کروماتیک بزرگ''' مثلاً بین نت [[ر بمل]] و ر: <math>S_2 = {135 \over 128} \approx 92.2 \ \hbox{cents}</math>
* '''نیم‌پردهٔ دیاتونیک خالص''' مثلاً بین نت دو و ر بمل: <math>S_3 = {16 \over 15} \approx 111.7 \ \hbox{cents}</math>
* '''نیم‌پردهٔ دیاتونیک بزرگ''' مثلاً بین نت لا و [[سی بمل]]: <math>S_4 = {27 \over 25} \approx 133.2 \ \hbox{cents}</math>

از میان دوازده نیم‌پردهٔ هر گام، در نظام کوک خالص شش‌تا S{{sub|3}} هستند، سه تا S{{sub|1}}، دو تا S{{sub|2}} و تنها یکی S{{sub|4}}.

== جستارهای وابسته ==
* [[فاصله (موسیقی)|فاصله]]
* [[تمام‌پرده]]

== یادداشت ==
{{چپ‌چین}}
{{یادداشت|۴}}
{{پایان چپ‌چین}}

== پانویس ==
=== منابع فارسی ===
{{پانویس|۲}}

=== منابع انگلیسی ===
{{پانویس|چپ‌چین=بله|گروه=en}}

== منابع ==
=== منابع فارسی ===
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=کمال پورتراب|نام=مصطفی|عنوان = نگاهی نو به تئوری موسیقی ایرانی کلنل علینقی وزیری | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۹۴ | ناشر = نشر نای و نی | مکان = تهران | شابک =978-600-905-772-6 | صفحه = | پیوند = | بازیابی =}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=سازشناسی|ناشر= زوار | مکان = تهران | سال = ۱۳۹۳ |نام خانوادگی= منصوری | نام = پرویز|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۴۰۱-۰۸۸-۰}}

=== منابع انگلیسی ===
{{چپ‌چین}}
* {{cite book|last=Miller|first=Michael|url=https://books.google.com/books?id=sTMbuSQdqPMC|title=The Complete Idiot's Guide to Music Theory|edition=2nd ed|location=Indianapolis, IN|publisher=Alpha|year=2005|isbn=1-59257-437-8}}
* {{cite book|last=Haluska|first=Jan|year=2003|title=The Mathematical Theory of Tone Systems|isbn=0-8247-4714-3}}
* {{cite book|last=Baker|first=Theodore|year=1885|url=https://books.google.com/books?id=4WEJAQAAMAAJ|title=A manual of harmony for use in music-schools and seminaries and for self-instruction|publisher=G. Schirmer}}
* {{Cite book| last = Surmani| first = Andrew| authorlink = |author2=Karen Farnum Surmani |author3=Morton Manus | title = Alfred's Essentials of Music Theory: A Complete Self-Study Course for All Musicians| publisher = Alfred Music Publishing | year = 2009 | url = | doi = | id = | isbn = 0-7390-3635-1}}
* {{cite book|first1=Bruce|last1=Benward|first2=Marilyn|last2=Saker|year=2003|title=Music: In Theory and Practice|isbn=978-0-07-294262-0}}
{{پایان چپ‌چین}}
{{فاصله‌های موسیقی}}
{{مطبوعیت (موسیقی)}}

[[رده:دوم‌ها]]
[[رده:فاصله‌های کوچک در موسیقی]]