نمایش مبدأ برای نظریه وحدت بزرگ

{{فراتر از مدل استاندارد}}
'''نظریّهٔ یکپارچه بزرگ''' {{انگلیسی|Grand unified theory}} یا '''GUT''' به هرکدام از نظریه‌ها و مدل‌هایی می‌گویند که پیش‌بینی‌شان این است که در انرژی‌های بسیار بالا (بیشتر از <math>10^{14} GeV</math>) نیروهای [[الکترومغناطیس|الکترومغناطیسی]]، [[نیروی هسته‌ای ضعیف|هسته‌ای ضعیف]]، و [[نیروی هسته‌ای قوی|هسته‌ای قوی]] یک میدان [[نیرو|نیروی]] واحد بوده‌اند.<ref>Parker, B 1993, 'Overcoming some of the problems', pp.259-279</ref>

تا حالا [[فهرست فیزیکدانان|فیزیکدانان]] توانسته‌اند [[الکترومغناطیس]] و [[نیروی هسته‌ای ضعیف]] را در قالب [[نیروی الکتروضعیف]] متّحد کنند، و کار برای متّحدکردن [[نیروی هسته‌ای ضعیف|هسته‌ای ضعیف]] و [[کرومودینامیک کوانتومی]] در قالب [[برهم‌کنش]] QCD-الکتروضعیف ادامه دارد که گاهی به آن نیروی الکتروقوی می‌گویند. فراتر از نظریّهٔ وحدت بزرگ، کسانی می‌گویند که حتی می‌توان [[گرانش]] را هم با سه نیروی دیگر متّحد کرد و به [[نظریه همه‌چیز|نظریّهٔ همه‌چیز]] رسید.

گفته می‌شود، بخشی از نظریهٔ وحدت بزرگ که مربوط به نظریهٔ الکتروضعیف است، توسط [[عبدالسلام]] و [[واینبرگ]] و گلاشو ارائه شده‌است.<ref name="Ross">{{cite book|last=Ross|first=G.|date=1984|title=Grand Unified Theories|publisher=[[Westview Press]]|isbn=978-0-8053-6968-7}}</ref>

امروزه شتابدهنده‌های عظیم ذرات، خاصیت عجیبی از نیروی هسته‌ای قوی را به نمایش می‌گذارند. این دستگاه‌های عظیم به ما نشان می‌دهند که در [[دما]]<nowiki/>های خیلی زیاد از قدرت نیروی هسته‌ای کاسته شده و این امر باعث از بین رفتن تقید کوارک‌ها و گلئون‌ها می‌شود آن‌ها را تقریباً به ذرات آزاد تبدیل می‌کند. این در صورتی است که نیروی الکترو ضعیف در دماهای خیلی زیاد رفتاری کاملاً معکوس داشته و بر قدرتش افزوده می‌شود. این توفیقی است که ما بتوانیم در دماهای خیلی بالا، این دو نیرو را هم ارز با یکدیگر کنیم و به وحدت بزرگ دست یابیم.<ref>J.L.Chkareuli, SU(N) SUSY GUTS WITH STRING REMNANTS: MINIMAL SU(5) AND BEYOND, Invited Talk given at 29th International Conference on High-Energy Physics (ICHEP 98), Vancouver, 23–29 July 1998. In *Vancouver 1998, High energy physics, vol. 2 1669–73</ref>

البته این نظریه کاملاً فراگیر نیست زیرا میدان گرانش را هنوز شامل نشده‌است، اما مسیر است که شاید بتواند در آینده فیزیک را به میدان واحد مورد نظر اینشتین برساند. نظریه گات بیان می‌کند که عامل افتراق نیروهای چهارگانه، کاهش دمای عالم است و هرچه دما زیادتر شود و انرژی بالاتر رود به اتحاد نیروها نزدیکتر می‌شویم. با نزدیکتر شدن به این دمای بالا ذرات متفاوتی مانند الکترونها و کوارک‌ها که [[اسپین]] ۱/۲ دارند، همسان تر می‌شوند.<ref>{{cite journal|last1=Pati|first1=J.|last2=Salam|first2=A.|date=1974|title=Lepton Number as the Fourth Color|journal=[[Physical Review D]]|volume=10|issue=1|pages=275–89|bibcode=1974PhRvD..10..275P|doi=10.1103/PhysRevD.10.275}}</ref>

مقدار انرژی لازم برای این اتحاد به درستی روشن نیست. اما دست کم این انرژی باید برابر هزار میلیارد میلیارد [[الکترون ولت]] باشد. دستگاه‌های شتابدهنده امروزی می‌توانند ذراتی با انرژی حدوداً یکصد میلیارد [[الکترون ولت]] را در تصادم ذرات ایجاد کنند. اما رسیدن به انرژی که برای ما وحدت میدانها را در آزمایشگاه‌ها ایجاد کند، در حال حاضر میسر نیست.<ref>{{cite journal|last1=Georgi|first1=H.|last2=Glashow|first2=S.L.|date=1974|title=Unity of All Elementary Particle Forces|journal=[[Physical Review Letters]]|volume=32|issue=8|pages=438–41|bibcode=1974PhRvL..32..438G|doi=10.1103/PhysRevLett.32.438|s2cid=9063239}}</ref>

{{جدول اطلاعات دانشمند
|نام               = محمد عبدالسلام
|تصویر             = Abdus_Salam_1987.jpg
|عرض تصویر         =
}}

== منابع ==
{{پانویس}}

* به دنبال وحدت از فیزیک تا عرفان، نوشته دکتر بهزاد زمانی مقدم،انتشارات اطلاعات، ۱۳۸۲
* تاریخچه زمان، نوشته هاوکینگ، ترجمه دادفر،انتشارات کیهان، ۱۳۷۵
* فراسوی اینشتین، نوشته میچو کاکو، ترجمه حمیدرضا جودیر،انتشارات ایمان ،۱۳۷۶

== نگارخانه ==
<gallery>
Image:proton decay3.svg|واپاشی پروتون بعد 6 با واسطه بوزون "X" <nowiki><math>(3,2)_{\frac{1}{6}}</math></nowiki> در "SU"(5) GUT برگردانده شده است.
</gallery>

[[رده:نظریه وحدت بزرگ]]
[[رده:فیزیک ذرات بنیادی]]
[[رده:فیزیک فراتر از مدل استاندارد]]
[[رده:کیهان‌شناسی فیزیکی]]