نمایش مبدأ برای نئودیمیم

{{جعبه اطلاعات نئودیمیم}}
'''نئودیمیُم''' {{به انگلیسی|Neodymium}} یک [[عنصر شیمیایی]] با [[نشان شیمیایی]] Nd و [[عدد اتمی]] ۶۰ است. نئودیمیم از سری [[لانتانیدها]] و یک [[عنصرهای خاکی کمیاب|عنصر خاکی کمیاب]] است. این ماده یک [[فلز]] نقره‌ای سخت و کمی [[شکل‌پذیری|مالیبل]] است که به سرعت در هوا و [[رطوبت]] لکه‌دار می‌شود. هنگام اکسید شدن، نئودیمیم سریعاً واکنش نشان داده و ترکیبات صورتی، بنفش/آبی و زرد را در حالت اکسیداسیون ۲+، ۳ و ۴+ تولید می‌کند.<ref>{{cite web|url=http://www.encyclopedia.com/science-and-technology/chemistry/compounds-and-elements/neodymium|archive-url=https://web.archive.org/web/20180129175115/http://www.encyclopedia.com/science-and-technology/chemistry/compounds-and-elements/neodymium|url-status=dead|archive-date=2018-01-29|title=Neodymium(Revised)|access-date=2019-04-17|quote=Neodymium Oxidation states & Compounds}}</ref> نئودیمیم در سال ۱۸۸۵ توسط [[شیمی‌دان|شیمیدان]] اتریشی [[کارل اوئر فون ولسباخ]] کشف شد. این ماده به مقدار قابل توجهی در مواد معدنی [[مونازیت]] و [[باستانائزیت]] وجود دارد. نئودیمیم به‌طور طبیعی به شکل فلزی یا مخلوط‌نشده با لانتانیدهای دیگر یافت نمی‌شود و معمولاً برای مصارف عمومی تصفیه می‌شود. گرچه نئودیمیم جزو [[عنصرهای خاکی کمیاب|عناصر کمیاب زمین]] طبقه‌بندی می‌شود، اما نسبتاً رایج است و بیشتر از [[کبالت]]، [[نیکل]] یا [[مس]] یافت می‌شود و [[فراوانی عنصرهای شیمیایی در پوسته زمین|به‌طور گسترده‌ای]] در [[پوسته|پوسته زمین]] توزیع شده‌است.<ref>See [[Abundances of the elements (data page)]].</ref> عمده نئودیمیم تجاری جهان در [[چین]] استخراج می‌شود.
[[پرونده:ACE Didymium Glasses RX-1205-BK Z87+.JPG|بندانگشتی|شیشه عینک ساخته شده از دیدیمیم.]]
[[پرونده:Nd YAG Laser Rod.JPG|بندانگشتی|214x214پیکسل|میله استفاده شده در لیزر Nd:YAG.]]
ترکیبات نئودیمیم برای اولین بار در سال ۱۹۲۷ به عنوان رنگ شیشه مورد استفاده تجاری قرار گرفت و همچنان به عنوان یک افزودنی محبوب در شیشه عینک‌ها باقی مانده‌است. رنگ ترکیبات نئودیمیم ناشی از وجود یون <chem>Nd^3+</chem> است و غالباً بنفش مایل به قرمز است، اما با نوع نورپردازی تغییر می‌کند، که به دلیل برهم‌کنش نوارهای جاذب شدید نور نئودیمیم با نور محیط غنی از باندهای انتشار مرئی [[جیوه]]، [[یوروپیم|یوروپیوم]] سه ظرفیتی یا [[تربیم|تربیوم]] است. از برخی شیشه‌های آلایش شده با نئودیمیم در ساخت [[لیزر|لیزرهایی]] که پرتو [[مادون قرمز]] با [[طول موج]]‌های ۱۰۴۷ تا ۱۰۶۲ نانومتری منتشر می‌کنند، استفاده می‌شود. از این لیزرها در کاربردهای با قدرت فوق‌العاده بالا مانند آزمایش‌های [[هم‌جوشی محصورسازی لختی]] استفاده شده‌است. نئودیمیم همچنین همراه با سایر کریستال‌های بستر دیگر مانند [[گارنت ایتریوم آلومینیوم]] در [[:en:Nd:YAG_laser|لیزر Nd:YAG]] استفاده شده‌است.
[[پرونده:Neodymag.jpg|بندانگشتی|یک [[آهنربای نئودیمیوم|آهنربای نئودیمیمی]] بر روی براکت با آلیاژ [[مو-متال|Mu-metal]] استفاده شده در [[درایو دیسک سخت|هارد درایو]] کامپیوتر.]]
امروزه مهم‌ترین کاربرد نئودیمیم ساخت [[آلیاژ|آلیاژی]] از آن همراه با [[آهن]] و [[بور]] است که برای ساخت [[آهنربا|آهنرباهای دائمی]] بسیار قوی استفاده می‌شود. این کشف، در سال ۱۹۸۳، امکان کوچک سازی بسیاری از دستگاه‌های الکترونیکی از جمله [[تلفن همراه|تلفن‌های همراه]]، [[میکروفون]]‌ها، [[بلندگو]]ها و آلات [[موسیقی الکترونیک|موسیقی الکترونیکی]] را فراهم کرد. از این آهنرباها در [[برف‌پاک‌کن]]‌های جلو اتومبیل و [[توربین بادی|توربین‌های بادی]] نیز استفاده می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Neodymium - Element information, properties and uses {{!}} Periodic Table|نشانی=https://www.rsc.org/periodic-table/element/60/neodymium|وبگاه=www.rsc.org|بازبینی=2021-01-29}}</ref> استفاده از نئودیمیم در ساخت آهن‌رباهای بسیار قوی برای موتور [[خودروی برقی|خودروهای الکتریکی]] یکی دیگر از کاربردهای مهم این عنصر است.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=Tesla's electric motor shift to spur demand for rare earth neodymium|نشانی=https://www.reuters.com/article/us-metals-autos-neodymium-analysis-idUSKCN1GO28I|کوشش=Reuters|تاریخ=2018-03-13|تاریخ بازبینی=2021-01-29|زبان=en|نام=Pratima|نام خانوادگی=Desai}}</ref>

== خصوصیات ==
نئودیمیم یک فلز خاکی کمیاب است که به مقدار ۱۸٪ در فلز خاکی کمیاب قابل اشتعال وجود دارد. این فلز دارای درخشش فلزی و رنگ آن نقره‌ای روشن بوده ویکی از واکنش پذیرترین فلزات خاکی کمیاب به حساب می‌آید؛ نئودیمیم در معرض هوا به سرعت کدر شده و تولید اکسیدی می‌کند که باعث پوسته پوسته شدن این فلز می‌گردد. این امر موجب [[اکسیداسیون]] بیشتر این فلز می‌شود.

== کاربردها ==
نئودیمیم بخشی از دیدیمیم است که در [[رنگ|رنگ‌آمیزی]] شیشه عینک‌های [[جوشکاری]] به کار می‌رود. از نئودیمیم در رنگ‌آمیزی شیشه‌هایی که دارای یک طیف ملایم بین بنفش خالص تا قرمز و خاکستری هستند استفاده می‌شود. نوری که از این شیشه‌ها ساطع می‌گردد نوار جذبی درخشانی را پدیدار می‌کند. از این نوع شیشه در فعالیت‌های [[اخترشناسی|نجومی]] برای تولید نوارهای درخشانی که به‌وسیله آن‌ها احتمال درجه‌بندی خطوط طیفی وجود دارد استفاده می‌شود. شیشه حاوی نئودیمیم یک ماده لیزری است که به جای یاقوت برای تولید نور هم‌نوسان به‌کار می‌رود. نئودیمیم همچنین برای زدودن رنگ سبز شیشه‌ها که ناشی از آلاینده‌های آهن است مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نمک‌های نئودیمیم به‌عنوان رنگ‌افزای لعاب‌ها کاربرد دارند. نئودیمیم در آهن‌رباهای دائمی بسیار قوی Nd2Fe14B به‌کار می‌رود. این نوع آهن‌رباها از انواع آهنرباهای کبالت - سامریم ارزان‌تر هستند. این آهنربا بسیار قوی است و در به‌کارگیری آن باید نکات ایمنی را رعایت کرد زیرا می‌تواند باعث آسیب‌های جدی شود.

== تاریخچه ==
نئودیمیم را در سال ۱۸۸۵ یک شیمیدان اتریشی به نام Carl F. Auer von Welsbach در وین کشف کرد. او نئودیمیم را به همراه عنصر [[پرازئودیمیم]] از ماده‌ای به نام دیدیمیم جدا نمود اما تا سال ۱۹۲۵ حالت نسبتاً خالص این عنصر تهیه نشد. کلمه نئودیمیم از واژه‌های یونانی neos (جدید) و didymos (دوگانه) گرفته شده‌است.

امروزه بیشتر نئودیمیم از طریق فرایند جابه‌جایی یونی شن [[مونازیت]] (Ce,La,Th,Nd,Y(PO4» که ماده‌ای سرشار از عناصر خاکی کمیاب است و نیز با روش [[برق‌کافت|الکترولیز]] نمک‌های [[هالید]] آن تهیه می‌شود.

== نقش بیولوژیکی ==
نئودیمیم هیچگونه نقش بیولوژیکی ندارد.

== فراوانی ==
نئودیمیم هرگز در طبیعت به صورت عنصر آزاد یافت نمی‌شود بلکه بیشتر در کانی‌هایی از قبیل شن [[مونازیت]] (Ce,La,Th,Nd,Y(PO4 و [[باستانائزیت|باستانازیت]] (Ce,La,Th,Nd,Y(CO3)F) که حاوی مقادیر کمی از تمامی فلزات خاکی کمیاب هستند وجود دارد. نئودیمیم در فلز خاکی کمیاب قابل اشتعال نیز دیده می‌شود اما جدا نمودن آن از سایر عناصر [[فلزهای قلیایی خاکی|قلیایی خاکی]] دشوار است.

== ترکیبات ==
ترکیبات نئودیمیم عبارت‌اند از:

فلورید:
: NdF3

کلریدها:
: NdCl2-NdCl3

برمیدها:
: NdBr2-NdBr3

یدیدها:
: NdI2-NdI3

اکسید:
: Nd2O3

سولفیدها:
: NdS-Nd2S3

سلنید:
: NdSe

تلوریدها:
: NdTe2-Nd2Te3

نیترید:
: NdN

== ایزوتوپ‌ها ==
{{اصلی|ایزوتوپ‌های نئودیمیم}}
نئودیمیم به‌طور طبیعی ۵ [[ایزوتوپ پایدار]] (Nd-142، Nd-143، Nd-145، Nd-146، Nd-148) دارد که فراوان‌ترین آن‌ها نئودیمیم ۱۴۲ «[[فراوانی طبیعی]] ۲۷٫۲٪) و ۲ [[ایزوتوپ پرتوزا|ایزوتوپ پرتوزای]] Nd144 و Nd150 هستند. ۳۱ [[رادیوایزوتوپ]] هم برای این عنصر شناسایی شده که پایدارترین آن‌ها نئودیمیم ۱۵۰ با نیمه‌عمر ۱۹ سال (E 1/1)، نئودیمیم ۱۴۴ با [[نیمه‌عمر]] ۱۵ سال (E29/2) و نئودیمیم ۱۴۷ با نیمه‌عمر ۱۰٫۹۸ روز هستند. سایر ایزوتوپ‌های [[واپاشی هسته‌ای|رادیواکتیو]] این عنصر دارای نیمه‌عمرهایی کمتر از ۳٫۳۸ روز هستند که بیشتر آن‌ها نیمه‌عمری کمتر از ۷۱ ثانیه دارند. نئودیمیم همچنین دارای ۴ حالت متا است که پایدارترین آن‌ها نئودیمیم m139 (t1/2:5.5 ساعت)، نئودیمیم m135 (t1/2 5.5 دقیقه) و نئودیمیم m141 (t1/2 62 ثانیه) هستند.

حالت فروپاشی اولیه قبل از فراوان‌ترین ایزوتوپ (نئودیمیم۱۴۲) جذب الکترون و حالت فروپاشی پس از آن فروپاشی منفی بتا است. محصول فروپاشی اولیه قبل از نئودیمیم ۱۴۲ ایزوتوپ‌های Pr (پرازئودیمیم) و محصولات اولیه پس از آن ایزوتوپ‌های [[سرب]] هستند.

== هشدارها ==
تمامی ترکیبات نئودیمیم را باید شدیداً سمی به حساب آورد. همچنین ترکیبات نئودیمیم موجب آسیب‌های چشم و پوست گشته و گرد این عنصر خطر انفجار و آتش‌زایی دارد.

== نگارخانه ==
<gallery>
File:Neodymium tl1.jpg|<!--Neodymium compounds in tube lighting (TL)-->
File:Neodymium fluorescent1.jpg|<!--Neodymium compounds in energy-saving fluorescent lighting-->
File:Neodymium daylight1.jpg|<!--Neodymium compounds in normal daylight-->
</gallery>

== منابع ==
{{پانویس}}{{سخ}}{{ویکی‌انبار-رده|Neodymium}}
{{سخ}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}
{{عناصر شیمیایی}}

[[رده:نئودیمیم| ]]
[[رده:توسعه انرژی]]
[[رده:عناصر شیمیایی]]
[[رده:عوامل کاهنده]]
[[رده:فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر]]