نمایش مبدأ برای متان

{{Chembox
| Verifiedfields = changed
| Watchedfields = changed
| verifiedrevid = ۴۶۴۳۷۱۳۷۵
| ImageFile = Methane-2D-dimensions.svg
| ImageFile_Ref = {{chemboximage|correct|??}}
| ImageSize = 160
| ImageName = Stereo, skeletal formula of methane with some measurements added
| ImageFileL1 = Methane-CRC-MW-3D-balls.png
| ImageFileL1_Ref = {{chemboximage|correct|??}}
| ImageNameL1 = Ball and stick model of methane
| ImageFileR1 = Methane-3D-space-filling.svg
| ImageFileR1_Ref = {{chemboximage|correct|??}}
| ImageNameR1 = Spacefill model of methane
| IUPACName = {{Unbulleted list|Methane<ref name="methane (CHEBI:16183)">{{Cite web|title=methane (CHEBI:16183)|url=https://www.ebi.ac.uk/chebi/searchId.do?chebiId=16183|work=Chemical Entities of Biological Interest|publisher=European Bioinformatics Institute|accessdate=10 October 2011|location=UK|date=17 October 2009|at=Main}}</ref> ''(substitutive)''|Tetrahydridocarbon<ref name="methane (CHEBI:16183)"/> ''(additive)''}}
| OtherNames = {{Unbulleted list|Marsh gas{{Citation needed|date=January 2012}}|Methyl hydride{{Citation needed|date=January 2012}}
}}
| Section1 = {{Chembox Identifiers
| CASNo = ۷۴-۸۲-۸
| CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}}
| PubChem = ۲۹۷
| PubChem_Ref = {{Pubchemcite|correct|Pubchem}}
| ChemSpiderID = ۲۹۱
| ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}}
| EINECS = ۲۰۰-۸۱۲-۷
| UNNumber = ۱۹۷۱
| KEGG = C01438
| KEGG_Ref = {{keggcite|changed|kegg}}
| MeSHName = Methane
| ChEBI = ۱۶۱۸۳
| ChEBI_Ref = {{ebicite|correct|EBI}}
| ChEMBL = ۱۷۵۶۴
| ChEMBL_Ref = {{ebicite|correct|EBI}}
| RTECS = PA1490000
| Beilstein = ۱۷۱۸۷۳۲
| Gmelin = ۵۹
| 3DMet = B01450
| SMILES = C
| StdInChI = 1S/CH4/h1H4
| StdInChI_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
| StdInChIKey = VNWKTOKETHGBQD-UHFFFAOYSA-N
| StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
}}
| Section2 = {{Chembox Properties
| C = ۱
| H = ۴
| ExactMass = 16.031300128 g mol<sup>−1</sup>
| Appearance = Colorless gas
| Odor = Odorless
| Density = ۶۵۵٫۶ μg mL<sup>−1</sup>
| MeltingPtK = ۹۰٫۷
| BoilingPtKL = ۱۰۹
| BoilingPtKH = ۱۱۳
| Solubility = 22.7 mg L<sup>−1</sup>
| LogP = ۱٫۰۹
}}
| Section3 = {{Chembox Structure
| MolShape = Tetrahedral
| Dipole = 0 D
}}
| Section4 = {{Chembox Thermochemistry
| DeltaHf = −74.87 kJ mol<sup>−1</sup>
| DeltaHc = −۸۹۱٫۱–−890.3 kJ mol<sup>−1</sup>
| Entropy = 186.25 J K<sup>−1</sup> mol<sup>−1</sup>
| HeatCapacity = 35.69 J K<sup>−1</sup> mol<sup>−1</sup>
}}
| Section5 = {{Chembox Hazards
| Reference =<ref>{{Cite web|title=Safety Datasheet, Material Name: Methane|url=http://www.chemadvisor.com/Matheson/database/msds/00244226000800003.PDF|publisher=Metheson Tri-Gas Incorporated|accessdate=4 December 2011|location=USA|format=PDF|date=4 December 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120604162221/http://www.chemadvisor.com/Matheson/database/msds/00244226000800003.PDF|archivedate=۴ ژوئن ۲۰۱۲|dead-url=yes}}</ref>
| GHSPictograms = {{GHS flame}}
| GHSSignalWord = '''DANGER'''
| HPhrases = {{H-phrases|220}}
| PPhrases = {{P-phrases|210}}
| EUIndex = ۶۰۱-۰۰۱-۰۰-۴
| EUClass = {{Hazchem F+}}
| RPhrases = {{R12}}
| SPhrases = {{S2}}, {{S16}}, {{S33}}
| NFPA-H = ۱
| NFPA-F = ۴
| NFPA-R = ۰
| FlashPt = −۱۸۸ °C
| Autoignition = ۵۳۷ °C
| ExploLimits = ۵–۱۵٪
}}
| Section6 = {{Chembox Related
| Function = alkanes
| OtherFunctn = [[اتان]]
| OtherCpds = {{Unbulleted list|[[Silane]]|[[Germane]]|[[استانان]]|[[پلامبان]]}}
}}
}}<big>
</big>[[پرونده:CH4 NOAA 2007 movie.gif|بندانگشتی|تغییرات گاز متان در دنیا]]
[[پرونده:Methane-emissions-agriculture (OWID 0666).png|بندانگشتی|کشورهای با بیشترین انتشار گاز متان ناشی از کشاورزی در جهان]]
'''متان''' {{انگلیسی|Methane}} با [[فرمول مولکولی]] CH<sub>۴</sub> به عنوان سوخت بکار رفته و جزء اصلی گاز طبیعی محسوب می‌شود. متان ساده‌ترین عضو خانواده [[آلکان]]‌ها و ساده‌ترین [[ترکیب آلی|ماده آلی]] است.

متان ماده‌ای (ترکیبی) است که ساختار چهار وجهی داشته و از اتصال چهار اتم [[اتم هیدروژن|هیدروژن]] و یک اتم [[کربن]] به وجود آمده‌است. متان در زندگی روزمره ما به‌طور مستقیم دخیل بوده و کاربرد فراوانی دارد. بیش از ۹۷٪ از گاز طبیعی و سوخت شهری از این گاز تشکیل شده‌است. به همین علت از آن به عنوان ترکیب اصلی گاز طبیعی نیز یاد می‌شود. این گاز بسیار پر مصرف است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|نشانی=https://parshavayealborz.com/what-is-methane/|عنوان=گاز متان چیست؟|ناشر=پارس‌های البرز|تاریخ=1 دی 1400}}</ref>

== ویژگی‌ها ==
در [[شرایط  غیراستاندارد دما و فشار]] این گاز بی‌بو و بی‌رنگ و نافذتر و سبک‌تر از [[هوا]] است و اولین ترکیب سلسله [[هیدروکربن]]‌های اشباع شده به‌شمار می‌رود. این گاز در طبیعت از تجزیه و پوسیده شدن مواد آلی به ویژه فساد گیاهان در [[مرداب]]‌ها حاصل می‌شود، به همین جهت آن را «گاز مرداب» نیز می‌نامند،<ref>[[فرهنگ معین|Moin Encyclopedic Dictionary]]</ref> همچنین یکی از اجزای اصلی (بیش از ۹۷٪) گاز طبیعی است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شیمی آلی موریسون - بوید جلد 1}}</ref> ساختار چهار وجهی متان به وسیله [[پراش الکترون]]، که آرایش اتم‌ها را در این نوع مولکول‌های ساده به روشنی نشان می‌دهد، تأیید شده‌است. متان در [[دمای اتاق]] و فشار استاندارد گازی بی‌رنگ و بی‌بو است که به آسانی درهوا می‌سوزد و تشکیل آب و [[دی‌اکسید کربن|کربن دی‌اکسید]] می‌دهد. شعله آن آبی کمرنگ و تا حدودی بسیار داغ است. بیشتر گاز طبیعی بدون خالص سازی مصرف می‌شود. [[نقطه ذوب]] آن ۱۸۲- و نقطه جوش آن ۱۶۱٫۵- درجه سلسیوس است. این گاز وقتی مایع شود سبک‌تر از آب است. [[چگالی نسبی]] آن ۰/65 است. لازم است ذکر شود که از سال ۱۷۵۰ تا به امروز، غلظت متان اتمسفری در حدود ۱۵۰ درصد افزایش پیدا کرده‌است که این مقدار، تأثیر
۲۱۰ درصدی در [[اثر گلخانه‌ای]] دارد. همچنین متان، در سیارات دیگری همچون مریخ کشف شده‌است.

== خصوصیات گاز متان ==
متان (CH4) گازی بی‌رنگ و بی‌بو است که معمولاً به عنوان سوخت استفاده می‌شود و جزء اصلی گاز طبیعی است اما برای مصرف خانگی مواد بودار مانند بوتان‌تیول و تتراهیدروتیوفن به آن اضافه می‌شود تا به تشخیص نشت آن کمک کند. گاز متان یک [[هیدروکربن]] است و بنابراین، ماهیت آلی دارد. همچنین یکی از گازهای با منشأ کربن است که نقش مهمی در اثر گلخانه ای دارد. همان‌طور که توسط آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده (EPA) ادعا شده‌است، ۱۰ درصد از انتشار [[گاز گلخانه‌ای|گازهای گلخانه ای]] ناشی از استفاده از گاز متان است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=گاز ch4 چیست - iroilmarket|نشانی=https://iroilmarket.com/what-is-ch4-gas/|تاریخ=۱۴۰۱-۱۱-۲۷\۰۶:۵۰:۴۱|بازبینی=2023-02-20|کد زبان=fa-IR}}</ref>
[[پرونده:Methan-kuhmagen hg.svg|بندانگشتی|تولید گاز متان توسط دستگاه گوارش گاو]]

== شکل مولکولی ==
در [[مولکول]] متان یک اتم [[کربن]] در وسط و ۴ [[اتم هیدروژن]] دور آن با زاویهٔ <math>cos^{-1}(-\frac{1}{3}) \approx 109.47^{\circ}</math> قرار دارد. اتم کربن مرکز یک چهاروجهی منتظم است و اتم‌های [[هیدروژن]] رئوس آن هستند.
==سلامت==
گاز متان از نظر فیزیولوژیکی خنثی بوده و لذا معمولاً برای انسان بی‌ضرر است<ref>{{Cite journal|last=Juhász|first=László|last2=Tallósy|first2=Szabolcs Péter|last3=Nászai|first3=Anna|last4=Varga|first4=Gabriella|last5=Érces|first5=Dániel|last6=Boros|first6=Mihály|date=2022-01-07|title=Bioactivity of Inhaled Methane and Interactions With Other Biological Gases|url=http://dx.doi.org/10.3389/fcell.2021.824749|journal=Frontiers in Cell and Developmental Biology|volume=9|doi=10.3389/fcell.2021.824749|issn=2296-634X}}</ref><ref name=":2" />، اما در غلظت های بالا (بیشتر از ۶۰ درصد<ref name=":0">{{Cite journal|last=Duncan|first=Ian J.|date=2015-09|title=Does methane pose significant health and public safety hazards?—A review|url=http://dx.doi.org/10.1306/eg.06191515005|journal=Environmental Geosciences|volume=22|issue=3|pages=85–96|doi=10.1306/eg.06191515005|issn=1075-9565}}</ref>) ممکن است درصد اکسیژن محیط را کاهش دهد و باعث هیپوکسی هیپوکسمیک (افت Pao2) و خفگی شود. همچنین متان بسیار قابل اشتعال است و زمانی که غلظت آن در هوا به ۵ تا ۱۵ درصد<ref name=":1" /> برسد می‌تواند باعث انفجار و آسیب به انسان شود.  گزارش‌های پزشکی درباره گاز متان عمدتاً بر حوادث مربوط به کارگران معادن زغال‌سنگ<ref>{{Cite journal|last=Kucuker|first=Hudaverdi|date=2006-03-01|title=Occupational fatalities among coal mine workers in Zonguldak, Turkey, 1994–2003|url=http://dx.doi.org/10.1093/occmed/kqj023|journal=Occupational Medicine|volume=56|issue=2|pages=144–146|doi=10.1093/occmed/kqj023|issn=1471-8405}}</ref> (خفگی یا انفجار گاز متان) متمرکز است اما شواهد معدودی از آسیب حاد ریوی ناشی از استنشاق غلظت بالای گاز متان نیز در دسترس است.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Jo|first=Jun Yeon|last2=Kwon|first2=Yong Sik|last3=Lee|first3=Jin Wook|last4=Park|first4=Jae Seok|last5=Rho|first5=Byung Hak|last6=Choi|first6=Won-Il|date=2013|title=Acute Respiratory Distress Due to Methane Inhalation|url=http://dx.doi.org/10.4046/trd.2013.74.3.120|journal=Tuberculosis and Respiratory Diseases|volume=74|issue=3|pages=120|doi=10.4046/trd.2013.74.3.120|issn=1738-3536}}</ref> همچنین مواردی از خودکشی با گاز متان گزارش شده است.<ref name=":2">{{Cite journal|last=Rossi|first=Riccardo|last2=De-Giorgio|first2=Fabio|last3=Grassi|first3=Vincenzo M.|last4=Pascali|first4=Vincenzo L.|last5=Lancia|first5=Massimo|date=2013-06|title=An Unusual Suicide: Asphyxia by Methane Gas|url=https://journals.lww.com/00000433-201306000-00002|journal=American Journal of Forensic Medicine & Pathology|language=en|volume=34|issue=2|pages=83–85|doi=10.1097/PAF.0b013e3182886d4e|issn=0195-7910}}</ref> به نظر می رسد متان در غلظت های حداقل ۲.۵ درصد ممکن است فواید سلامتی مثبتی برای برخی بیماری ها داشته باشد.<ref name=":0" />

==جستارهای وابسته==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{آلکان‌ها}}
{{ویکی‌انبار-رده|Methane}}
{{مولکول‌های کشف شده در فضای بیرونی}}

{{شیمی-خرد}}

[[رده:متان| ]]
[[رده:آلکان‌ها]]
[[رده:ترکیب‌های آلی با ۱ اتم کربن]]
[[رده:سوخت‌ها]]
[[رده:سوخت‌های گازی]]
[[رده:گازهای صنعتی]]
[[رده:گازهای گلخانه‌ای]]
[[رده:هضم بی‌هوازی]]