نمایش مبدأ برای فرایند هابر

{{تمیزکاری}}
[[پرونده:HaberBosch.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|[[فریتس هابر]] (چپ) و [[کارل بوش]]]]
[[پرونده:Haber-Bosch-En.svg|بندانگشتی|چپ|250px|طرحواره ای از فرایند صنعتی تولید [[آمونیاک]] به روش هابر]]
'''فرایند هابر''' {{انگلیسی|Haber process}} یا '''فرایند هابر-بوش''' {{انگلیسی|Haber–Bosch process}} روشی برای تولید صنعتی [[آمونیاک]] از طریق واکنش گاز [[نیتروژن]] و گاز [[هیدروژن]] و با استفاده از [[کاتالیزور|کاتالیزگرهای]] [[آهن]] و [[روتنیم]] (در اغلب مواقع از ترکیبات ناخالص آن‌ها استفاده می‌شود) است. در این فرایند به دمای ۴۵۰ سانتی‌گراد (۷۲۳درجه کلوین) و فشار ۲۰۰ اتمسفر نیاز است. لابراتواری که این فرایند را کنترل می‌کند هابر لاب (haber lab) می‌نامند.

<chem>N2 + 3H2 -> 2NH3 </chem>

این فرایند به‌طور مشترک توسط دو شیمیدان [[آلمانی‌ها|آلمانی]] به نام‌های [[فریتس هابر]] و [[کارل بوش]] که هر دو از برندگان [[جایزه نوبل شیمی]] بودند، ابداع شد.<ref name="enriching">''Enriching the Earth: Fritz Haber, Carl Bosch, and the Transformation of World Food Production'' by [[Vaclav Smil]] (2001) {{ISBN|0-262-19449-X|en}}</ref><ref name="hager">Hager, Thomas (2008). ''The Alchemy of Air''. Harmony Books, New York. {{ISBN|978-0-307-35178-4|en}}.</ref><ref>''Fertilizer Industry: Processes, Pollution Control and Energy Conservation'' by Marshall Sittig (1979) Noyes Data Corp. , N.J. ISBN 0-8155-0734-8</ref><ref>"Heterogeneous Catalysts: A study Guide"</ref>

پیش از ابداع این روش، تولید [[آمونیاک]] در مقیاس صنعتی بسیار دشوار بود<ref name=Smil_2004_Enriching>{{cite book|last1=Smil|first1=Vaclav|title=Enriching the Earth: Fritz Haber, Carl Bosch, and the Transformation of World Food Production|url=https://archive.org/details/enrichingearthfr0000vacl|date=2004|publisher=MIT|location=Cambridge, MA|isbn=978-0-262-69313-4|edition=1st}}</ref><ref name="hager"/><ref>{{cite book|last1=Sittig|first1=Marshall|title=Fertilizer Industry: Processes, Pollution Control, and Energy Conservation|url=https://archive.org/details/fertilizerindust0000sitt|date=1979|publisher=Noyes Data Corp.|location=Park Ridge, NJ|isbn=978-0-8155-0734-5}}</ref> و روش‌های قدیمی تولید آمونیاک نظیر ''فرایند بیرکلند-اید'' ([[:en:Birkeland–Eyde_process|Birkeland Eyde process]]) و ''فرایند فرانک کارو'' ([[:en:Frank–Caro_process|Frank Caro process]]) به‌شدت ناکارامد بودند. روش فرانک-کارو نیاز به مقدار زیادی نیروی الکتریسیته دارد که فرایند هابر بی‌نیاز از آن است.<ref name="hager"/>

تولید سالانه [[کود]] نیتروژن به این روش بیش از ۱۰۰ میلیون تن است. خوراک بیش از نیمی از جمعیت کنونی جهان به تولید کود به این روش بستگی دارد.<ref name=Brot>Albrecht, Jörg (2008) [http://www.faz.net/aktuell/wissen/physik-mehr/100-jahre-haber-bosch-verfahren-brot-und-kriege-aus-der-luft-1713668.html "Brot und Kriege aus der Luft"]. ''[[Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung]]''. p. 77 (Data from "Nature Geosience").</ref> علاوه براین، این روش در [[جنگ جهانی اول]] به [[امپراتوری آلمان]] کمک کرد تا برای ساخت [[مواد منفجره]]، [[آمونیاک]] تولید کند در حالی که [[متفقین جنگ جهانی اول]] از [[نیتروناتریت]] استفاده می‌کردند در ادامه جنگ متفقین شیلی که محل تأمین نیتروناتریت آلمان بود را محاصره کردند. آلمان برای رفع نیاز خود از دانشمندان استفاده کرد و یکی از دانشمندان به نام هابر روشی برای ساخت آمونیاک ابداع کرد.

امونیاک+تولوئن =T.N.T<ref name="ny times">{{cite news|title=Nobel Award to Haber|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1920/02/03/118255924.pdf|accessdate=11 October 2010|newspaper=[[The New York Times]]|date=3 February 1920|archive-date=24 فوریه 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224154209/https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1920/02/03/118255924.pdf}}</ref><ref name="hager" />

= تاریخچه =
در قرن نوزدهم تقاضا برای نیترات و آمونیاک برای استفاده به‌عنوان کود و مواد اولیه صنعتی به‌طور پیوسته در حال افزایش بود. اگرچه نیتروژن اتمسفر (N2) فراوان است و ۷۸ درصد حجمی هوا را تشکیل می‌دهد، اما به‌طور خاصی پایدار است و به آسانی با سایر مواد شیمیایی واکنش نشان نمی‌دهد. تبدیل N2 به آمونیاک چالشی را برای شیمیدانان در سطح جهان ایجاد کرد.

هابر، به همراه دستیارش رابرت لو روسیگنول ([[:en:Robert_Le_Rossignol|Robert Le Rossigno]]l)، دستگاه‌های قوی و کاتالیزگرهای مورد نیاز برای نشان دادن فرایند هابر در مقیاس آزمایشگاهی را توسعه دادند. آنها فرایند خود را در تابستان ۱۹۰۹ با گرفتن آمونیاک از هوا، قطره قطره، با سرعت حدود ۱۲۵ میلی‌لیتر در ساعت نشان دادند. امتیاز این فرایند توسط شرکت آلمانی [[بی‌ای‌اس‌اف|بی‌اِی‌اِس‌اِف]] خریداری شد، و وظیفه بزرگ کردن ماشین رومیزی هابر را برای تولید در سطح صنعتی به کارل بوش واگذار شد. در سال ۱۹۱۰ او موفق شد. هابر و بوش بعداً به ترتیب در سال‌های ۱۹۱۸ و ۱۹۳۱ به دلیل تلاش در غلبه بر مواد شیمیایی و مشکلات مهندسی در مقیاس وسیع، جریان پیوسته و تکنولوژی فشار بالا، جوایز نوبل دریافت کردند.<ref>{{Cite journal|date=2021-11-09|title=Haber process|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Haber_process&oldid=1054282891|journal=Wikipedia|language=en}}</ref>

در سال ۱۹۱۸ میلادی [[فریتس هابر]] به دلیل تهیه آمونیاک از گازهای هیدروژن و نیتروژن برنده جایزه نوبل شیمی شد و در سال ۱۹۱۹ آنرا دریافت کرد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=The Nobel Prize in Chemistry 1918|نشانی=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1918/summary/|وبگاه=NobelPrize.org|بازبینی=2021-08-20|کد زبان=en-US}}</ref> اولین مشکل او انجام نشدن واکنش در فشار و دمای اتاق بود؛ هابر واکنش میان گازهای هیدروژن و نیتروژن را بارها در دماها و فشارهای مختلف انجام داد تا بتواند شرایط بهینهٔ آن را پیدا کند. سرانجام دریافت که اگر مخلوط این گازها را از روی ورقهٔ آهنی (کاتالیزگر) در دمای ۴۵۰ درجه و فشار ۲۰۰ اتمسفر عبور داده شود با انجام واکنش مخلوطی از سه گاز هیدروژن، نیتروژن و آمونیاک تولید می‌شود؛ اما همه واکنش دهنده‌ها به فرآورده تبدیل نخواهد شد؛ زیرا این واکنش برگشت‌پذیر است. مشکل بعدی هابر این بود که چگونه آمونیاک را از مخلوط گازها جدا کند او با بررسی نقطه جوش این مواد راه حلی برای آن پیدا کرد. راه حل او سرد کردن مخلوط تا مایع شدن آمونیاک جداسازی آن و انجام دوباره واکنش با گازهای باقی مانده بود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتاب شیمی دهم تجربی|پیوند=http://chap.sch.ir/books/8039}}</ref>

== جستارهای وابسته ==
* [[سینتیک شیمیایی]]
* [[سرعت واکنش]]
* [[معادله سرعت]]

== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}

{{شیمی-خرد}}

[[رده:آلمان در ۱۹۰۹ (میلادی)]]
[[رده:اختراع‌های آلمانی]]
[[رده:باسف]]
[[رده:تاریخ معدن‌کاری در شیلی]]
[[رده:تعادل شیمیایی]]
[[رده:علم در ۱۹۰۹ (میلادی)]]
[[رده:فرایندهای شیمیایی]]
[[رده:فریتس هابر]]
[[رده:کاتالیزورها]]
[[رده:گازهای صنعتی]]
[[رده:نام واکنش‌ها]]
[[رده:نفت در نقطه اوج]]
[[رده:واکنش‌های شیمیایی]]