نمایش مبدأ برای شباهنگ (ستاره)

{{شروع جعبه ستاره |
 نام=شعرای یمانی [http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=name+sirius+a A] / [http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=name+sirius+b B]}}
{{Starbox image
|image=|caption=موقعیت ستاره شباهنگ(circled).
}}
{{رصد جعبه ستاره |
 مبدا=[[مبدأ (ستاره‌شناسی)]] ([[سامانه بین‌المللی مرجع آسمانی|ICRS]]) |
صورت=[[سگ بزرگ]] |
 بعد={{RA|06|45|08.9173}}<ref name=simbada>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=name+sirius+a Database entry for Sirius A], [[سیمباد]]. Accessed online [[۲۰ اکتبر]]، [[2007]].</ref><ref name=cg/> |
 میل={{DEC|−۱۶|۴۲|58.017}}<ref name=simbada/><ref name=cg>Astrometric data, mirrored by SIMBAD from the [[هیپارکوس (ماهواره)]] catalogue, pertains to the center of mass of the Sirius system. See §2.3.4, ''[http://www.rssd.esa.int/SA/HIPPARCOS/docs/vol1_all.pdf Volume 1, The Hipparcos and Tycho Catalogues]'', European Space Agency, 1997, and the [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HIP%2032349 entry for Sirius] in the کاتالوگ ابرخس ([[Centre de Données astronomiques de Strasbourg|CDS]] ID [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/Cat?I/239 I/239].)</ref> |
قدر ظاهری=−1.47 (A)<ref name=simbada/> / 8.30 (B)<ref name=wd42166>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?WD%200642-166 Entry for WD 0642-166], ''A Catalogue of Spectroscopically Identified White Dwarfs'' (August 2006 version), G. P. McCook and E. M. Sion ([[Centre de Données astronomiques de Strasbourg|CDS]] ID [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/Cat?III/235A III/235A].)</ref>
}}
{{مشخصات جعبه ستاره|
 کلاس=A1V (A)<ref name=simbada/> / [[کوتوله سفید|DA2]] (B)<ref name=wd42166/>|
 b-v=0.01 (A)<ref name=simbada/> / −0.03 (B)<ref name=wd42166/>|
 u-b=−0.05 (A)<ref name=hr2491>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HR%202491 Entry for HR 2491], ''Bright Star Catalogue, 5th Revised Ed. (Preliminary Version)'', D. Hoffleit and W. H. Warren, Jr. , 1991. ([[Centre de Données astronomiques de Strasbourg|CDS]] ID [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/Cat?V/50 V/50].)</ref> / −1.04 (B)<ref name=wd42166/>
}}
{{اخترسنجی جعبه ستاره |
 حرکت شعاعی=−7.6<ref name=simbada/> |
 حرکت مخصوص بعد=−546.05<ref name=simbada/><ref name=cg/> |
حرکت مخصوص میل=−1223.14<ref name=simbada/><ref name=cg/> |
اختلاف منظر=۳۷۹٫۲۱ | parallax_footnote=<ref name=simbada/> |
 p_error=۱٫۵۸ |
قدر مطلق=1.42 (A)<ref name=co>For apparent magnitude ''m'' and parallax ''π'', the absolute magnitude ''M<sub>v</sub>'' of Sirius A is given by:
:<math>\begin{smallmatrix}M_v\ =\ m + 5 (\log_{10} {\pi} + 1)\ =\ -1.47 + 5 (\log_{10}{0.37921} + 1)\ =\ 1.42\end{smallmatrix}</math>
See: {{یادکرد|فصل= |کتاب=The Stars: Their Structure and Evolution|ناشر= Cambridge University Press|شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال= 1994 |شابک=0-521-45885-4 |نویسنده=Tayler, {{چر}}Roger John |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه=16 |زبان=en |مقاله= |ژورنال= |نشریه= |تاریخ= |دوره= |شماره= |شاپا=}}</ref> / 11.18 (B)<ref name=wd42166/>}}
{{Starbox visbin
| reference=
| name=α CMa B
| period=۵۰٫۰۹
| axis=۷٫۵۶
| eccentricity=۰٫۵۹۲
| inclination=۱۳۶٫۵
| node=۴۴٫۶
| periastron=۱۸۹۴٫۱۳
| periarg=۱۴۷٫۳}}
{{تفاصیل جعبه ستاره|
| فلز=[Fe/H] =0.50 (A)
|جرم=2.02 (A) /{{سخ}}0.978 (B)|
شعاع=1.711 (A) /{{سخ}}۰٫۰۰۸۴ ± 3% (B)|
چرخش=16 km/s (A)
| درخشندگی=25.4 (A) /{{سخ}}0.026<ref>From L=4πR<sup>2</sup>σT<sub>eff</sub><sup>4</sup>. See: {{یادکرد|فصل= |کتاب=The Stars: Their Structure and Evolution|ناشر= Cambridge University Press|شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال= 1994 |شابک=0-521-45885-4 |نویسنده=Tayler, {{چر}}Roger John |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه=16 |زبان=en |مقاله= |ژورنال= |نشریه= |تاریخ= |دوره= |شماره= |شاپا=}}</ref> (B)
| دما=9,940 (A) /{{سخ}}25,200 (B)
| سن=10<sup>8</sup> (۱۳۸ ± ۲۳۸) میلیون
| گرانش=4.33 (A)/8.57 (B)}}
{{نام جعبه ستاره |
 نام‌ها='''System''': α Canis Majoris, α CMa, 9 Canis Majoris, 9 CMa, [[کاتالوگ هنری دراپر|HD]] 48915, [[کاتالوگ ستارگان درخشان|HR]] 2491, [[نظرسنجی بن|BD]] -16°۱۵۹۱, [[کاتالوگ ستاره‌ای|GCTP]] 1577.00 A/B, [[Gliese-Jahreiss catalogue|GJ]] 244 A/B, [[کاتالوگ ستاره‌ای|LHS]] 219, ADS 5423, LTT 2638, [[کاتالوگ ابرخس|HIP]] 32349.{{سخ}}'''B''': EGGR 49, WD 0642-166.<ref name=simbada/><ref name="simbadb">[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=name+sirius+b Database entry for Sirius B], [[سیمباد]]. Accessed on line [[۲۳ اکتبر]]، [[2007]].</ref><ref>''General Catalogue of Trigonometric Stellar Parallaxes, Fourth Edition'', W. F. van Altena, J. T. Lee, and E. D. Hoffleit, ''Yale University Observatory'', 1995. ([[Centre de Données astronomiques de Strasbourg|CDS]] ID [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/Cat?I/238A I/238A].)</ref>}}
{{پایان جعبه ستاره}}
[[پرونده:Star-sizes-fa.jpg|بندانگشتی|چپ|500px|هم‌سنجی سیاره‌های منظومه خورشیدی با تعدادی از ستاره‌های مشهور:{{سخ}}'''الف:'''{{سخ}}[[زمین]] (۴) <span style="font-size: large;">></span> [[ناهید (سیاره)|ناهید]] (۳) <span style="font-size: large;">></span> [[مریخ]] (۲) <span style="font-size: large;">></span> [[تیر (سیاره)|تیر]] (۱){{سخ}}'''ب:'''{{سخ}}[[مشتری (سیاره)|مشتری]] (۸) <span style="font-size: large;">></span> [[زحل]] (۷) <span style="font-size: large;">></span> [[اورانوس]](۶) <span style="font-size: large;">></span> [[نپتون]] (۵) <span style="font-size: large;">></span> [[زمین]] (بدون شماره){{سخ}}'''پ:'''{{سخ}}'''شباهنگ''' (۱۱) <span style="font-size: large;">></span> [[خورشید]] (۱۰) <span style="font-size: large;">></span> [[ولف ۳۵۹]] (۹) <span style="font-size: large;">></span> [[مشتری (سیاره)|مشتری]] (بدون شماره){{سخ}}'''ت:'''{{سخ}}[[دبران]] (۱۴) <span style="font-size: large;">></span> [[نگهبان شمال]] (۱۳) <span style="font-size: large;">></span> [[رأس پیکر پسین]] (۱۲) <span style="font-size: large;">></span> '''شباهنگ''' (بدون شماره){{سخ}}'''ث:'''{{سخ}}[[ابط‌الجوزا]] (۱۷) <span style="font-size: large;">></span>[[قلب عقرب]] (۱۶) <span style="font-size: large;">></span> [[پای شکارچی]] (۱۵) <span style="font-size: large;">></span> [[دبران]] (بدون شماره){{سخ}}'''ج:'''{{سخ}}[[وی‌وای سگ بزرگ]] (۲۰) <span style="font-size: large;">></span>[[وی‌وی قیفاووس]] (۱۹) <span style="font-size: large;">></span> [[مو قیفاووس]] (۱۸) <span style="font-size: large;">></span> [[ابط‌الجوزا]] (بدون شماره)]]
'''شباهنگ''' یا '''شِعرای یَمانی''' که در پارسی با نام '''تیشتر''' نیز شناخته می‌شود (به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]: '''Sirius''') نام یک [[سامانهٔ ستاره‌ای]] و درخشان‌ترین [[ستاره|ستارهٔ]] [[آسمان شب (فضا)|آسمان شب]] می‌باشد که در نبرد با '''تیر''' است.<ref>بندهش، ص ۵۶</ref>
شباهنگ کمابیش از همهٔ نقاط مسکونی [[زمین]] دیده می‌شود و در [[نیمکرهٔ شمالی]] به عنوان یک رأس [[مثلث زمستانی|مثلّث زمستانی]] شناخته می‌شود. شباهنگ با ۸٫۶ [[سال نوری]] یکی از نزدیکترین ستاره‌ها به [[زمین]] است. جرم شباهنگ ۲٫۴ برابر جرم [[خورشید]]، و [[قدر ظاهری]] آن منفی ۱٫۴۷ است، یعنی تقریباً دو برابر پر نورتر از دومین ستارهٔ پر نور آسمان، [[سهیل]] است. چیزی که با چشم بدون ابزار فقط یک ستاره دیده می‌شود، یک [[منظومهٔ دوتایی]] ستاره‌ای است که شامل یک ستارهٔ سفید [[رشته اصلی|رشتهٔ اصلی]] به نام Sirius A و یک [[کوتولهٔ سفید]] به نام Sirius B می‌شود. فاصلهٔ Sirius A از همدمش بین ۸٫۲ تا ۳۱٫۵ [[واحد نجومی]] متغیر است.

شباهنگ هم به دلیل [[درخشندگی]] ذاتی آن و هم به‌خاطر نزدیکی به زمین، پرنور دیده می‌شود. این ستاره به آرامی به [[منظومه شمسی|منظومهٔ خورشیدی]] نزدیک می‌شود، بنابراین در ۶۰ هزار سال آینده، کمی درخشان‌تر دیده خواهد شد. بعد از آن فاصله‌اش از منظومهٔ ما بیش‌تر خواهد شد و بنابراین کم‌نورتر می‌شود. با این حال در ۲۱۰ هزار سال آینده، همچنان پرنورترین ستارهٔ آسمان شب زمین خواهد بود.<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=|ژورنال=Sky & Telescope|ناشر=|تاریخ=آوریل ۱۹۹۸|صفحه=۶۰|زبان=|شاپا=|doi=|تاریخ دسترسی=}}</ref>

جرم شباهنگ حدود دو برابر خورشید است و [[قدر مطلق (ستاره‌شناسی)|قدر مطلق]] آن ۱٫۴۲ است. این مقدار، ۲۵ برابر [[تابندگی خورشید|درخشندگی خورشید]] است<ref name=":0">{{یادکرد ژورنال|نویسنده=Liebert, J. ; Young, P. A. ; Arnett, D. ; Holberg, J. B. ; Williams, K. A.|عنوان=The Age and Progenitor Mass of Sirius B|ژورنال=The Astrophysical Journal|ناشر=|تاریخ=2005|زبان=|شابک=|شاپا=|doi=10.1086/462419|bibcode=2005ApJ...630L..69L|پیوند=|تاریخ دسترسی=}}</ref> اما نسبت به دیگر ستاره‌های پرنور آسمان، مثل سهیل یا [[پای شکارچی]] درخشندگی بسیار کمتری است. سن این سامانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون سال است.<ref name=":0"/> این سامانه در اصل از دو ستارهٔ پرنور آبی‌فام تشکیل شده بود. ستارهٔ سنگین‌تر، Sirius B، منابع خود را مصرف کرد و به یک [[غول سرخ]] تبدیل شد. بعد لایه‌های بیرونی خود را بیرون افکند و با رُمبش به درون خود در حدود ۱۲۰ میلیون سال پیش، به حالت کنونی یعنی کوتولهٔ سفید تغییر کرد.<ref name=":0"/>

این ستاره در [[پیکر آسمانی (صورت فلکی)]] [[سگ بزرگ]] قرار دارد به همین دلیل در زبان انگلیسی به آن Dog Star هم می‌گویند. نام آن در سامانهٔ [[نام‌گذاری بایر]] «آلفا سگ بزرگ» {{انگلیسی|Alpha Canis Majoris}} است. [[کنار روزی]] شباهنگ نشانه‌ای از شروع طغیان [[نیل|رود نیل]] در مصر باستان و همچنین [[روزهای سگی]] در یونان باستان بود. همچنین در منطقهٔ خور و بیابانک (جندق و بیابانک) همزمان با کنار روزی شباهنگ، جشن شلغم برگزار می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ یاریگری در ایران: درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون|نام خانوادگی=فرهادی|نام=مرتضی|ناشر=مرکز نشر دانشگاهی|سال=|شابک=978-964-01-0702-7|نام خانوادگی ویراستار=توکلی خمینی|نام ویراستار=نیره|مکان=تهران|صفحات=۱۷۱}}</ref> حال آنکه در [[نیم‌کره جنوبی|نیمکرهٔ جنوبی]] و برای [[پولینزیایی‌ها]] همین ستاره، نشانهٔ زمستان بود و مرجع مهمی برای جهت‌یابی در [[اقیانوس آرام]] به حساب می‌آمد.

== اسطوره‌شناسی ==
{{اصلی|تیشتر}}
در [[اساطیر ایرانی|اسطوره‌های ایرانی]] و زرتشتی، ستارهٔ شباهنگ، [[روزآهنگ | ستارهٔ روزآهنگ]]، [[تیشتر]] یا تیر (با سیارهٔ تیر یا [[عطارد]] اشتباه نشود) نامیده می‌شود، و نماد [[تیشتر]]، ایزد و [[ستاره باران]] و باروری خاک شناخته می‌شود. تیشتر ایزدی نیرومند است که به صورت مردی شکوهمند بر گردونهٔ خود آشکار می‌شود که هزار تیر و هزار کمان زرّین و هزار نیزه و هزار خنجر و هزار [[گرز]] فلزین دارد و زمانی به شکل گاوی بزرگ درمی‌آید و گاهی، به شکل اسبی سفید با سم‌های بلند و بر [[اپوش]]، دیو خشکی می‌تازد. ستارهٔ نماد اپوش‌دیو، [[قلب عقرب]] است که درخشان‌ترین ستارهٔ صورت‌فلکی [[کژدم (صورت فلکی)|کژدم]] است.<ref>رستگار فسایی، منصور: پیکرگردانی در اساطیر. در نشریه: «مطالعات ایرانی»، پاییز ۱۳۸۱ - شماره ۲. ص۹۷.</ref>

همچنین در فرهنگ عرب پیش از اسلام این ستاره مورد ستایش بوده است، در [[قرآن]]، آیهٔ ۴۹ [[سوره نجم]] این باور را تخطئه کرده است: «و اوست (خداوند یکتا) پروردگار ستارهٔ شِعری (شباهنگ)» یعنی باید آفرینندهٔ ستاره را پرستید نه ستاره را.<ref>تفسیر نمونه، ذیل آیه ۴۹ سوره نجم</ref>

شباهنگ، [[تیشتر]] پهلوی یا [[روزآهنگ]]، ایزدی است که یشت هشتم [[اوستا]] از آنِ او است؛ بنابراین یشت، تیشتر ستاره‌ای است سپید، درخشنده و دورپیدا. او سرشت آب دارد، توانا است و نژادش از آپم نپات است. او سَرور همهٔ ستاره‌ها است. در شایستهٔ ستایش و نیایش بودن، همسنگ هرمزد آفریده شده است. اگر چنین نمی‌بود، پری خشکسالی همه‌جا را از میان می‌برد. اگر او را بستایند، دشمن و گردونه‌ها و درفش‌های ایشان به سرزمین‌های آریایی وارد نخواهد شد و بیماری‌ها وارد نخواهند شد.<ref>[[مهرداد بهار]]، [https://drive.google.com/file/d/0B2_N6WLdkppoNVg4a2gwMnhKejA/view?usp=drive_web کتاب پژوهشی در اساطیر ایران]، صص 61 و 62</ref>

طلوع او همزمان با تازش دوبارهٔ چشمه‌های آب است. برای برآمدن و طلوع او باید گوسپندی یکرنگ را قربانی و بریان کرد؛ آنگاه او طلوع خواهد کرد. در ده شب نخستین به پیکر مردی جوان و پانزده ساله در آسمان خواهد درخشید. در ده شب دوم به پیکر گاوی زرین‌شاخ خواهد درخشید. در ده شب سوم به پیکر اسبی سپید با گوش‌های زرین و لگام زرین خواهد درخشید و آنگاه به دریای فراخکرد خواهد رفت، با اپوش‌دیو خواهد جنگید و نخست از او شکست خواهد خورد و سپس به یاری هرمز بر او پیروز خواهد شد. آنگاه دریا را به موج، جنبش، خروش و طغیان در خواهد آورد و ابر از دریا برخواهد خاست و باد آن ابر را به بوم‌ها خواهد راند و باران خواهد بارید.<ref>[[مهرداد بهار]]، [https://drive.google.com/file/d/0B2_N6WLdkppoNVg4a2gwMnhKejA/view?usp=drive_web کتاب پژوهشی در اساطیر ایران]، صص 62</ref>

در منطقه خور و بیابانک (جندق و بیابانک) همزمان با [[کنار روزی]] (طلوع سالانه) شباهنگ، جشن شلغم برگزار می‌شد.

در میانه ایران کشاورزان قدیمی با این ستاره به خوبی آشنا هستند و چون طلوع آن همزمان است با عبور از نیمه تابستان و کاهش [[دما]] و خنک شدن نسبی هوا و اصطلاح ستاره خنک را بر آن نهاده‌اند.

در [[آمریکای جنوبی]] و تمدن مایاها و اینکاها، اعتقاد شدیدی به ستاره‌شناسی وجود داشته است به طوری که خورشید، ماه و ستاره شعرا، اصلی‌ترین منابع انرژی بودند که مورد تقدیس قرار می‌گرفتند.<ref>https://shabahang.ir/ستاره-شباهنگ،-پرنورترین-ستاره-آسمان-ش/</ref>

== تاریخچه و تقویم رصدی ==
شباهنگ به عنوان پرنورترین ستارهٔ آسمان شب در نخستین سوابق رصدی، ثبت شده است. شباهنگ از قطب جنوب تا نهایتاً مدار ۷۳ درجه شمالی قابل مشاهده بوده و در ۱۱ دیماه (۱ ژانویه) نسبت به همه این عرضهای جغرافیایی به [[مقابله (اخترشناسی)|مقابله]] (اوج نیمه شبی) می‌رسد.

این ستاره برای [[مصر باستان|مصری‌های باستان]] اهمیت ویژه داشته و آن را به عنوان [[خدایان مصر باستان|ایزدبانو]] [[سوپدت]] باعث حاصلخیزی زمین‌های‌شان می‌شد[[کنار روزی|طلوع سالانه]] آن در نیمه تابستان، مبدأ سال مصری و همزمان با طغیان رود نیل بوده است. از افق شمال مصر و میانه ایران در بیشتر شبها آشکار بوده، [[کنار شبی|غروب سالانه]] آن نیمه خرداد (پیش از غروب خورشید) بوده و پس از حدود دو ماه ناپیدایی، [[کنار روزی|طلوع سالانه]] آن نیمه مرداد (پیش از طلوع خورشید) می‌باشد.<ref>https://www.farsnews.ir/isfahan/news/14000516000009/عبور-از-نیمه-تابستان-و-کاهش-دما-با-ستاره-شباهنگ-فلسفه-ستاره-خنک-چیست</ref><ref>از افق نجومی شهر [[قاهره]]: غروب سالانه آن ۱۸ خرداد (۸ ژوئن) کمی پس از غروب خورشید (غروب قابل مشاهده آن چند روز قبل)؛ و طلوع سالانه آن در ۲ مرداد (۲۴ ژوئیه) اندکی قبل از طلوع خورشید (طلوع قابل مشاهده آن چند روز بعد) می‌باشد</ref>

== نام‌های مختلف ==
این ستاره در پارسی با نام‌های کاروان‌کش، وَراهَنگ، [[روزآهنگ]]، شب‌کش، شباهنگ، خُنُک، تیر و [[تیشتر|تیشتَر]] نیز نامیده می‌شود. زبان‌های اروپایی نیز [[سیروس| ستاره سیروس]] (به انگلیسی: [[:en:Sirius|Sirius]]) خوانده می‌شود، ستارهٔ آلفای صورت فلکی سگ بزرگ، کلب اکبر است.<ref>[[مهرداد بهار]]، [https://drive.google.com/file/d/0B2_N6WLdkppoNVg4a2gwMnhKejA/view?usp=drive_web کتاب پژوهشی در اساطیر ایران]، پانویس صفحه 62</ref>

== جستارهای وابسته ==
* [[قلب عقرب|ستاره قلب عقرب]]
* [[تیشتر|ایزدتیشتر]]
* [[اپوش]]دیو
* [[شباهنگ بی]]

{{-}}

== پانویس ==
{{پانویس|۲}}

{{ستارگان درخشان}}
{{نزدیک‌ترین ستارگان به زمین|۲.}}
{{ستاره‌های سگ بزرگ}}

{{Sky|06|45|08.9173|-|16|42|58.017|9}}

[[رده:شباهنگ (ستاره)| ]]
[[رده:اجرام آسمانی شناخته‌شده از قدیم]]
[[رده:اجرام اچ‌آر]]
[[رده:اجرام اچ‌آی‌پی]]
[[رده:اجرام بایر]]
[[رده:اجرام فلمستید]]
[[رده:اجرام کاتالوگ هنری دراپر]]
[[رده:اجرام گلیز و جی‌جی]]
[[رده:ستارگان دارای نام خاص]]
[[رده:ستارگان دوتایی]]
[[رده:ستارگان رشته اصلی کلاس A]]
[[رده:ستارگان]]
[[رده:ستاره‌های موجود در فهرست نظرسنجی بن]]
[[رده:سگ‌ها در اسطوره‌شناسی]]
[[رده:صورت فلکی سگ بزرگ]]
[[رده:کوتوله‌های سفید]]
[[رده:منابع اخترشناختی پرتو ایکس]]