نمایش مبدأ برای زمین‌پتانسیل

'''زمین‌پتانسیل'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=زمین‌پتانسیل | بیگانه=geopotential | بیگانه در فارسی= | حوزه=ژئوفیزیک | دفتر=نهم | بخش=فارسی | سرواژه=زمین‌پتانسیل}}</ref> یا '''ژئوپتانسیل''' ({{lang-en|Geopotential}}) به [[پتانسیل]] [[میدان گرانشی]] [[زمین]] گفته می‌شود. این مفهوم برای راحتی اغلب به‌صورت [[انرژی پتانسیل]] منفی در واحد [[جرم (فیزیک)|جرم]] تعریف می‌شود، به طوری که [[گرانش زمین|بردار گرانش]] به عنوان [[گرادیان]] ژئوپتانسیل بدون نفی به دست می‌آید. علاوه بر پتانسیل واقعی (ژئوپتانسیل)، یک پتانسیل نرمال فرضی و تفاوت آنها، پتانسیل آشفتگی، نیز قابل تعریف است.

== مفاهیم ==
[[File:The shape of the rotating Earth.svg|thumb|تعادل بین نیروی گرانشی و گریز از مرکز در سطح زمین]]
در کاربردهای [[ژئوفیزیک]]ی، گرانی<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=گرانی | بیگانه=gravity | بیگانه در فارسی= | حوزه=ژئوفیزیک، علوم جَوّ | دفتر=نخست | بخش=فارسی | سرواژه=گرانی}}</ref> (gravity) از [[گرانش]] (gravitation) متمایز می‌شود. گرانی به عنوان نیروی برآیند گرانش و [[نیروی گریز از مرکز]] ناشی از [[حرکت وضعی زمین]] تعریف می‌شود. به همین ترتیب، پتانسیل‌های اسکالر مربوط را می‌توان برای تشکیل یک پتانسیل مؤثر به نام ژئوپتانسیل یا <math>W</math> اضافه کرد. سطوح ژئوپتانسیل ثابت یا سطوح هم‌سطح ژئوپتانسیل، '''سطح زمین‌پتانسیل'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=سطح زمین‌پتانسیل | بیگانه=geopotential surface, level surface | بیگانه در فارسی= | مصوب مترادف=سطح هم‌زمین‌پتانسیل | بیگانهٔ مترادف=equigeopotential surface | بیگانه در فارسی مترادف= | حوزه=ژئوفیزیک | دفتر=دوازدهم | بخش=فارسی | سرواژه=سطح زمین‌پتانسیل}}</ref> یا '''سطح هم‌زمین‌پتانسیل'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=سطح هم‌زمین‌پتانسیل | بیگانه=equigeopotential surface | بیگانه در فارسی= | حوزه=ژئوفیزیک | دفتر=دوازدهم | بخش=فارسی | سرواژه=سطح هم‌زمین‌پتانسیل}}</ref> (گاهی به اختصار '''geop''') نامیده می‌شود.<ref>{{cite web|url=https://glossary.ametsoc.org/wiki/Geopotential_surface |access-date=14 April 2023|website=ametsoc.com|title=Geopotential}}</ref><ref name="Hooijberg 2007 p. 9">{{cite book | last=Hooijberg | first=M. | title=Geometrical Geodesy: Using Information and Computer Technology | publisher=Springer Berlin Heidelberg | year=2007 | isbn=978-3-540-68225-7 | url=https://books.google.com/books?id=NJhdIuyrWmoC&pg=PA9 | access-date=2023-09-11 | page=9}}</ref>

[[سطح دریای آزاد]] با زمین‌پتانسیل نزدیک به ۱، [[زمین‌واره]] نامیده می‌شود.<ref>{{cite book |first1=Weikko Aleksanteri |last1=Heiskanen |authorlink1=Veikko Aleksanteri Heiskanen |first2=Helmut |last2=Moritz |title=Physical Geodesy |publisher=[[W.H. Freeman]] |year=1967 |isbn=0-7167-0233-9}}</ref> چگونگی جمع‌شدن نیروی گرانش و نیروی گریز از مرکز به یک نیروی متعامد به ژئوئید در شکل نشان داده شده است (بدون مقیاس). در [[عرض جغرافیایی]] ۵۰ درجه، فاصله بین نیروی گرانش (رنگ قرمز در شکل) و نیروی عمودی محلی (خط سبز در شکل) در واقع ۰٫۰۹۸ درجه است. برای یک نقطه جرمی (اتمسفر) در حال حرکت، نیروی گریز از مرکز دیگر با نیروی گرانشی مطابقت ندارد و مجموع بُرداری دقیقاً متعامد با سطح زمین نیست. این علت تأثیر [[اثر کوریولیس]] در حرکت اتمسفری زمین است.

== جستارهای وابسته ==
* [[زمین‌واره]]
* [[ارتفاع زمین‌پتانسیلی]]
* [[گرانش نظری]]

== منابع ==
{{پانویس}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}

{{ژئوفیزیک-خرد}}

[[رده:گرانی‌سنجی]]