نمایش مبدأ برای رئوف یکتا بی

[[پرونده:Rauf_yekta_bey.jpg|چپ|بندانگشتی|267x267پیکسل|رئوف یکتا بی]]
'''رئوف یکتا بِی''' (۲۷ مارس ۱۸۷۱ – ۸ ژانویه ۱۹۳۵) یک نوازنده و [[موسیقی‌دان]] اهل [[ترکیه]] بود.

== بیوگرافی ==
رئوف یکتا در محلهٔ [[آق‌سرای]]، [[قسطنطنیه]] متولد شد. نام پدرش احمد عارف بی بود و نام خودش را محمد رئوف گذاشتند اما بعداً خودش نام رئوف یکتا را در نوشته‌هایش استفاده کرد. رئوف یکتا به سه زبان مسلط بود: [[زبان فرانسوی|فرانسوی]]، [[زبان عربی|عربی]] و [[فارسی]]. او شغلی دولتی در [[دیوان همایون]] داشت و هم‌زمان به تحقیق روی متون قدیمی مربوط به موسیقی ترکیه می‌پرداخت. او با دو موسیقی‌دان مشهور زمان خودش، جلال‌الدین و عطاالله ملاقات‌هایی داشت و منجر به ارتباط این‌دو که از آثار هم بی‌خبر بودند شد. نتیجهٔ این ارتباط و مطالعات رئوف یکتا، در مطالبی که بعداً منتشر کرد منعکس شد. او در سال ۱۹۲۲ از دیوان همایون استعفا کرد تا تمام وقتش را روی تحقیق بر روی موسیقی صرف کند. او یکی از بنیانگذاران [[دارالالحان]] بود و پس از آن که تدریس [[موسیقی ترکی]] در دارالالحان در سال ۱۹۲۷ ممنوع شد، به ریاست «کمیتهٔ تثبیت و تصنیف» (بنیان‌گذاری و طبقه‌بندی) در این موسسهٔ آموزشی رسید. او در سن ۶۵ سالگی و زمانی که رئیس «کمیتهٔ گردآوری و طبقه‌بندی»{{efn|Association and Classification Committee}} بود، در منزلش در محلهٔ بیلربیی{{efn|Beylerbeyi}} در استانبول درگذشت.<ref>{{پک|Esendere|ک=Rauf Yekta Bey Türk Sanat Müziği Bestecileri Notaları}}</ref>

== نقش در تئوری موسیقی کلاسیک ترکی ==
{{همچنین ببینید|ریزپرده#موسیقی ترکی}}
[[پرونده:Rauf-Yekta-mixolydian-mode.png|انگشتی|300px|فواصل گام میکسولیدین توصیف شده توسط رئوف یکتا]]
[[پرونده:Rauf-Yekta-dieses-and-bemols.png|انگشتی|300px|نمادهای مختلف دیز و بمل که رئوف یکتا برای استفاده در موسیقی ترکی پیشنهاد کرده بود]]
یکتا اولین کسی بود که تئوری مدرن موسیقی کلاسیک ترکی را به یک زبان غربی نوشت؛ او مقاله‌ای به نام «موسیقی ترکی» {{efn|La musique turque}} به زبان فرانسوی در ''دانشنامهٔ موسیقی و واژه‌نامهٔ کنسرواتوار'' {{efn|Encyclopedie de la musique et dictionnaire du Conservatoire}} اثر [[آلبر لاوینیاک]] نوشت.<ref>{{پک|Bey|1921|ک=Encyclopedie de la musique|ص=pp. 2945-3064|زبان=en}}</ref> تأکید یکتا در این مقاله روی [[فواصل]]، [[مد (موسیقی)|مدها]] و [[ریتم]] موسیقی ترکی بود و ۷۳ مثال را در مقاله آورده بود.<ref>{{پک|Signell|2008|ک=Makam|ص=p. 7|زبان=en}}</ref>

یکتا در این مقاله فواصل [[ریزپرده‌ای]] موسیقی ترکی را با استناد به روش [[کوک فیثاغورثی]] و به صورت نسبتی از [[بسامد]] دو نت متوالی محاسبه کرد. او در محاسباتش فاصلهٔ یک پرده‌ای در [[گام دیاتونیک]] را معادل نسبت ۸:۹ و فاصلهٔ نیم‌پرده‌ای را معادل نسبت ۲۴۳:۲۵۶ در نظر گرفت (تمام نسبت‌ها، پایین‌رونده تعریف شده و کمتر از ۱ بودند). وی سپس گام‌هایی مخصوص موسیقی شرقی نشان داد که از نظر موقعیت نیم‌پرده‌ها، با گام دیاتونیک متفاوت بودند و لذا از نظر نسبت بسامد نت‌های متوالی نیز با آن تفاوت داشتند؛ برای نمونه، او گامی را به صورت توالی «دو، ر، می، فا، سل، لا، سی بمل، دو» (معادل [[مد میکسولیدین]] در موسیقی یونانی) معرفی کرد که نسبت بسامد نت‌هایش با کسرهای ۸:۹، ۹:۱۰ و ۱۵:۱۶ محاسبه می‌شود؛ او از این گام به عنوان «گام پایهٔ موسیقی شرقی»{{efn|la gamme fondamentale de l'Orient}} یاد کرد.<ref>{{پک|Bey|1921|ک=Encyclopedie de la musique|ص=p. 2948|زبان=en}}</ref> در ادامهٔ همین محاسبات، رئوف یکتا فاصلهٔ بین نت [[سی (نت موسیقی)|سی]] (با نماد si) و نتی که بین سی و دو قرار می‌گیرد (با نماد [[پرونده:1-comma-sharp.png|x18px]]si) را معادل کسر ۵۲۴٬۲۸۸:۵۳۱٬۴۴۱ محاسبه کرد.<ref>{{پک|Bey|1921|ک=Encyclopedie de la musique|ص=p. 2950|زبان=en}}</ref>

رئوف یکتا همچنین در این مقاله برخی از فواصل ریزپرده‌ای موسیقی ترکی را با استفاده از نام رایجشان در متون قدیمی توصیف کرد (نظیر طنینی، مجنب، مجنب کبیر و مجنب صغیر) و از آن نت‌ها با عنوان «پردهٔ کوچک»{{efn|le ton mineur}} و از فواصلشان با نام «فاصلهٔ همسایه»{{efn|l'intervalle voisine}} یاد کرد.<ref>{{پک|Bey|1921|ک=Encyclopedie de la musique|ص=p. 2963|زبان=en}}</ref> این مفهوم امروزه با نام [[ریزپرده]] شناخته می‌شود.

در محاسبات رئوف یکتا، نسبت بسامد «مجنب صغیر» (یا همان «پردهٔ کوچک») برابر با ۵۹٬۰۴۹:۶۵٬۵۳۶ محاسبه شده بود که از ضرب کردن آن در [[کمای فیثاغورثی]] (با نسبت ۵۲۴٬۲۸۸:۵۳۱٬۴۴۱) یک پردهٔ کامل (با نسبت ۸:۹) به دست می‌آید: <math> \frac{59049}{65536} \times \frac{524288}{531441} = \frac{8}{9} </math>

نتیجهٔ نهایی که رئوف یکتا از محاسباتش گرفت این بود که در هر فاصلهٔ بین دو نت متوالی، دو تا سه فاصلهٔ ریزپرده‌ای مستتر است و برای نمایش آن‌ها به سه علامت جدید برای [[دیز]] و سه علامت جدید برای [[بمل]] نیاز هست. او در این مقاله شش [[علامت عرضی]] جدید برای استفاده در موسیقی ترکی پیشنهاد کرد؛ روش نت‌نویسی یکتا در دههٔ ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ در انتشارات رسمی کنسرواتوار استانبول به کار گرفته می‌شد.<ref>{{پک|Signell|2008|ک=Makam|ص=p. 7|زبان=en}}</ref>

به این ترتیب، یکتا گامی برای موسیقی ترکی پیشنهاد کرد که متشکل از ۲۴ نت [[اعتدال مساوی|تعدیل نشده]] بود؛ این تقسیم‌بندی، با آنچه از دیرباز در موسیقی ایران متداول بود ([[گام هفده نتی]]) و نیز، با آنچه در [[موسیقی عربی]] در دورهٔ معاصر به کار می‌رفت ([[اعتدال مساوی|گام ۲۴ نتی]]) مقایسه می‌شد.<ref>{{پک|Ederer|2011|ک=The Theory and Praxis|ص=63|زبان=en}}</ref> به این ترتیب او با تقسیم هر پرده به نه [[کمای هلدری|کما]] مخالف بود، اگر چه این تقسیم‌بندی بعدها از طریق آثار [[حسین سعدالدین آرل]] تبدیل به تئوری رایج کوک در موسیقی ترکی شد.<ref>{{پک|Ederer|2011|ک=The Theory and Praxis|ص=64|زبان=en}}</ref>

== نوازندگی ==
یکتا در مجالس طریقت مولویه ساز می‌زد.

== جستارهای وابسته ==
* [[حسین سعدالدین آرل]]
* [[صوفی ازگی]]

== واژه‌نامه ==
{{چپ‌چین}}
{{notelist}}
{{پایان چپ‌چین}}

== پانویس ==
{{پانویس|۲|چپ‌چین=بله}}

== منابع ==
{{چپ‌چین}}
* {{cite web|ref={{harvid|Esendere}}|url=http://www.eksd.org.tr/bestecilerimiz/rauf_yekta_bey.php|title=Rauf Yekta Bey Türk Sanat Müziği Bestecileri Notaları|publisher=Esendere Kültür ve Sanat Derneği|accessdate=2017-01-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161124053453/http://eksd.org.tr/bestecilerimiz/rauf_yekta_bey.php|archivedate=۲۴ نوامبر ۲۰۱۶|dead-url=yes}}
* {{cite book|ref={{harvid|Bey|1921}}|title=Encyclopedie de la musique et dictionnaire du Conservatoire|editor-last=Lavignac|editor-first=Albert|publisher=Libraire Delagrave|year=1921|isbn=|location=Paris|chapter=La musique Turque|chapterurl=https://books.google.com/books?id=CiIKAQAAMAAJ&pg=PA2945|last=Bey|first=Rauf Yekta}}
* {{cite book|ref={{harvid|Ederer|2011}}|last=Ederer|first=Eric Bernard|year=2011|title= The Theory and Praxis of Makam in Classical Turkish Music 1910-2010|publisher=University of California, Santa Barbara|location=Santa Barbara, CA}}
* {{cite book|ref={{harvid|Signell|2008}}|last=Signell|first=Karl L|year=2008|title=Makam: Modal Practice In Turkish Art Music|location=Seattle, WA|publisher=Usul Editions|isbn=978-0976045519}}
{{پایان چپ‌چین}}

[[رده:اهالی استانبول]]
[[رده:دانشمندان اهل ترکیه]]
[[رده:دانشمندان اهل عثمانی]]
[[رده:درگذشتگان ۱۹۳۵ (میلادی)]]
[[رده:زادگان ۱۸۷۱ (میلادی)]]
[[رده:نویسندگان موسیقی]]
[[رده:موسیقی‌دانان اهل استانبول]]
[[رده:نویسندگان اهل استانبول]]