نمایش مبدأ برای تندر

{{اشتباه نشود|آذرخش}}
'''تُندَر'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=تندر | بیگانه=thunder | بیگانه در فارسی= | حوزه=علوم جَوّ | دفتر=پنجم | بخش=فارسی | سرواژه=تندر}}</ref>، '''تَراغ'''<ref>{{یادکرد وب|عنوان=معنی تراغ {{!}} لغت‌نامه دهخدا {{!}} واژه یاب|نشانی=https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%BA|وبگاه=vajehyab.com|بازبینی=2025-02-18}}</ref> یا '''تَراک'''<ref>{{یادکرد وب|عنوان=معنی تراک {{!}} لغت‌نامه دهخدا {{!}} واژه یاب|نشانی=https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%A9|وبگاه=vajehyab.com|بازبینی=2025-02-18}}</ref> {{به عربی|رَعد}} [[صدا]]ی ایجاد شده ناشی از [[آذرخش]] است. بسته به نوع [[آذرخش]] و فاصله شنونده از منشأ صدا، تندر ممکن است صدایی زیر و تیز و سریع یا غرشی سنگین و بم باشد. افزایش ناگهانی [[فشار]] و [[دما]] موجب [[انبساط]] سریع هوای اطراف کمربند آذرخش می‌شود و این انبساط صوت شنیده شده را ایجاد می‌کند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Understanding Lightning: Thunder|نشانی=https://www.weather.gov/safety/lightning-science-thunder#:~:text=The%20temperature%20of%20the%20air,that%20we%20hear%20as%20thunder.|وبگاه=www.weather.gov|بازبینی=2023-01-14|کد زبان=EN-US|نام=NOAA|نام خانوادگی=US Department of Commerce}}</ref> به دلیل بسیار بزرگتر بودن سرعت نور از صوت، می‌توان فاصله از محل آذرخش را با [[اندازه‌گیری]] اختلاف زمانی دیده شدن آذرخش و شنیده شدن صدای آن محاسبه کرد.
{{Listen|filename=Thunder.ogg|title=تندر|description=نمونه‌ای از صدای آذرخش|format=[[Ogg]]}}

== چرایی ==
[[پرونده:Anvil shaped cumulus panorama edit crop.jpg|بندانگشتی|350px|[[ابرهای کومولونیمبوس]] معمولاً [[طوفان تندری|طوفان‌های تندری]] را ایجاد می‌کنند.]]
دلیل شنیده شدن این صدا هنگام آذرخش از دیرباز مورد بررسی قرار گرفته‌است. نخستین نظر ثبت شده در این مورد مربوط به [[ارسطو]] در سه قرن پیش از میلاد است. یکی از نخستین ایده‌ها، ایجاد تندر به خاطر برخورد [[ابر]]ها بود. در اواسط قرن نوزدهم، تندر را ناشی از ایجاد [[خلأ]] می‌دانستند.

در قرن بیستم، نتیجه گرفته شد که تندر یک موج صوتی ایجاد شده به خاطر [[انبساط]] گرمایی [[پلاسما]] در مسیر آذرخش است.<ref name="UmanVladimir A. Rakov2007">{{cite book|last1=Rakov|first1=Vladimir A. |last2=Uman|first2=Martin A.|authorlink2=Martin A. Uman|title=Lightning: Physics and Effects|year=۲۰۰۷|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, England|isbn=۰-۵۲۱-۰۳۵۴۱-۴|page=۳۷۸}}</ref> دما در مسیر آذرخش در مدت کوتاه وجود آن (حدود ۵۰ میکروثانیه) توسط روش‌های [[طیف‌سنجی]] اندازه‌گیری شده‌است. این دما از دمای اولیهٔ ۲۰٬۰۰۰ کلوین به سرعت به ۳۰٬۰۰۰ کلوین می‌رسد و سپس به تدریج به ۱۰٬۰۰۰ کلوین بازمی‌گردد. متوسط آن حدود ۲۰٬۴۰۰ کلوین است.<ref>{{cite book|last=Cooray|first=Vernon|title=The lightning flash|publisher=[[Institution of Electrical Engineers]]|location=London|year=۲۰۰۳|pages=۱۶۳–۱۶۴|isbn=۰-۸۵۲۹۶-۷۸۰-۲}}</ref> این گرم شدن موجب انبساط سریع این هوا و ورود آن به هوای سردتر اطراف با سرعتی بیش از سرعت صوت در آن هوای سردتر می‌شود. این پالس ایجاد شده همان موج صوتی است که شبیه به موج ناشی از [[انفجار]] یا پالس صوتی ایجاد شده در لحظهٔ شکسته شدن دیوار صوتی توسط [[هواپیما]] یی [[سرعت مافوق صوت|مافوق صوت]] است.<ref name="britannica">{{cite encyclopedia | url =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/594339/thunder | title =Thunder | encyclopedia =Encyclopædia Britannica | accessdate =۲۰۰۸-۰۹-۱۲}}</ref> بررسی‌های آزمایشگاهی و مدل‌سازی‌های انجام شده تاکنون، این مدل را تأیید کرده‌است، هرچند هنوز مدل‌سازی آذرخش مورد توجه پژوهش گران است. مدل‌های دیگری نیز بر اساس اثرات [[الکترومغناطیسی]] [[جریان الکتریکی]] شدید در مسیر پلاسما در آذرخش مطرح شده‌اند.<ref>{{cite journal|author=P Graneau|title= The cause of thunder|year= ۱۹۸۹ |journal=J. Phys. D: Appl. Phys. |volume=۲۲ |pages=۱۰۸۳–۱۰۹۴ |doi=۱۰٫۱۰۸۸/۰۰۲۲–۳۷۲۷/۲۲/۸/۰۱۲|issue=۸|bibcode = 1989JPhD...22.1083G}}</ref>

== محاسبه فاصله ==
مشاهدهٔ نور آذرخش و شنیده شدن تندر به دنبال آن، بیانگر کمتر بودن سرعت صوت از سرعت نور در هوا است. با استفاده از این تفاوت می‌توان فاصله از محل آذرخش را محاسبه کرد. برای این منظور می‌توان [[سرعت صوت]] را در هوا در دمای ۲۰ درجه سانتی گراد حدود ۳۴۳ [[متر بر ثانیه]] (۱٬۲۳۶ [[کیلومتر بر ساعت]]) فرض نمود و از رابطهٔ زیر فاصله را یافت:

{{چپ‌چین}}
<math>x=vt</math>
{{پایان چپ‌چین}}

که در آن <math>t</math> اختلاف زمانی دیده شدن آذرخش و شنیده شدن تندر و <math>v</math> سرعت صدا در هواست. در این محاسبه سرعت نور (به درستی) بی‌نهایت فرض می‌شود.

== جستارهای وابسته ==
* [[آذرخش]]
* [[طوفان تندری]]

== پیوند به بیرون ==
* [http://www.islandnet.com/~see/weather/elements/thunder2.htm تندر، فرزند آذرخش]

== یادکردها ==
{{پانویس}}

[[رده:آذرخش]]
[[رده:پدیده‌های هواشناسی]]
[[رده:خطرهای وضع هوا]]
[[رده:طوفان]]
[[رده:نویز]]
[[رده:هواشناسی]]